تجریبات فرزندپروری دیجیتال در هلند

به گزارش خبر۲۴ و به نقل از زیست پلاس کودکان امروزی در عصری زندگی می‌کنند که چشم‌انداز رسانه در آن بسیار متحول شده است. طی یک نسل، گزینه‌های مصرف رسانه‌ای افراد از انتخاب رسانه جمعی سنتی یک طرفه (چاپ، رادیو و تلویزیون) به سمت دسترسی به اخبار سراسر جهان، در همه جا و همه زمان‌ها و مهم‌تر از همه به رسانه تعاملی تغییر کرده است (کائول، 2012). در نتیجه، رسانه نقشی اساسی در رویه‌های روزانه زندگی افراد یافته و تمامی ابعاد زندگی را متاثر ساخته است. این نوشتار چالش‌های والدین در تربیت فرزندان خردسالشان در عصر پرشتاب رسانه‌ای و نیز برنامه‌های آموزشی حمایت‌گرانه را مورد بحث قرار می‌دهد. این بررسی متمرکز بر کشور هلند است، کشوری پیشرفته و مرتبط با موضوع مصرف رسانه‌های تعاملی، چراکه تقریباً تمامی والدین و فرزندان هلندی از اینترنت استفاده می‌کنند و نیز بحث سواد رسانه‌ای از سال 2005 در آنجا مطرح شده است.

تحولات مصرف رسانه‌ای در هلند

دیجیتالی‌شدن در هلند، نسبتاً سریع رخ داده است (دی هان، 2010). از اواسط دهه 1980 به بعد رایانه‌های شخصی وارد خانواده‌های هلندی شد و در ابتدا غالباً توسط بزرگسالان بمنظور انجام امور شغلی بکار می‌رفت. بواسطه دسترسی وسیع به خطوط تلفن، اینترنت به سهولت در این کشور نفوذ پیدا کرد. بین سال‌ها 1995 و 2010، اینترنت از ابزاری در اختیار گروه کوچکی از کاربران، به منبع سرگرمی و اطلاعاتی برای تمامی افراد بدل شد و خانواده‌های دارای فرزند از اولین کسانی بودند که با اینترنت سازگار شدند. تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها وارد خانواده‌ها شدند، بویژه که برای کودکان جذاب بودند (نیکن و شولز، 2015)؛ از این رهگذر تکنولوژی جای خود را در  مسیر رشد نوزادان و اطفال پیدا کرد: «حرکت با صداهای جذاب، تصاویر پرنقش و نگار، تجارب جدید و دائماً درحال تغییر، و بازخوردهای ثابتی که حس کنترل را پرورش می‌دهد (واکنبورگ و پیوتروفسکی، 2017).»

با توسعه دستگاه‌های رسانه‌ای در خانه، و نیز موبایل در خارج از خانه، کنترل والدین بر مصرف رسانه‌ای‌ کودکان با پیچیدگی‌هایی روبرو شد (لیوینگستون و دیگران، 2015؛ نیکن و دی هان، 2015، نیکن و اوپری). والدین مزایای مختلفی را در استفاده از رسانه‌ها برای خود و کودکان می‌دیدند (گاتنیک و دیگران، 2011؛ آفکام، 2016؛ پلومن، مک پیک و استفنز، 2010). هرچند، مصرف افراطی رسانه‌های جدید مخاطرات فزاینده‌ای برای فرزندان و نیز چالش‌هایی برای والدین به همراه داشت که به راحتی قابل حل و فصل نیستند.

زیست رسانه‌ای کودکان هلندی

در هلند، کودکان در خانه‌هایی رشد می‌کنند که تعداد رسانه‌های متنوعی در آن موجود است. آن‌ها آنلاین بودن را از سنین بسیار پایین تجربه می‌کنند. از آنجایی که اکثر پژوهش‌ها بر نوجوانان تمرکز داشته‌اند، توجه کمی بر تعاملات کودکان خردسال‌تر با تکنولوژی (چادرون، 2015) و میزان اهمیت والدین به میانجیگری مصرف رسانه‌ای فرزندانشان، صورت گرفته است. با این حال، پژوهش‌ها در هلند نشان داده‌اند که برخی از کودکان مالک دستگاه‌های دیجیتال خودشان هستند (نیکن و شولز، 2015)، درحالیکه متوسط مصرف رسانه در این گروه سنی بین یک ساعت در خانواده‌های کم‌مصرف و حدود سه ساعت در خانواده‌های پرمصرف رسانه‌ای می‌باشد.

اغلب کودکان با وجود نگرانی‌ها در زمینۀ مصرف افراطی رسانه، تعادل سالمی را بین بازی‌های دیجیتال، تماشای ویدئو و انجام سایر فعالیت‌های غیردیجیتال برقرار کرده‌اند (چادرون، 2015). به همین سیاق کاربری ایمن تکنولوژی، به رشد مهارت‌های دیجیتالشان کمک می‌کند. در خانه، مدرسه و مراکز مراقبت روزانه، کودکان مهارت‌های رایانه‌ای پایه را بدون آموزش معلمین یا والدین، در بازی‌ها از طریق آزمایش و خطا می آمورند (دی هان و هایزمنز، 2002). مهارت‌های کاربری پایه در کنار مهارت‌های فراشناختی مثل توانایی حل مسائل و انضمامی‌سازی معلومات[1]، براحتی و سریعاً از طریق رسانه کسب می‌شوند (شافر، 2008). کودکان در خانواده‌هایی با سطوح متوسط، بالا و خیلی بالای مصرف رسانه‌ای، از نظر شناختی، سواد رسانه‌ای بیشتری نسبت به خانواده‌های کم مصرف دارند (والریو و دیگران، 2012؛ نیکن، 2017). در طی سنین 6 یا 7 سالگی، تعامل اجتماعی برای کودکان بسیار مهم می‌شود، اما کیفیت تعاملات دیجیتالشان می‌تواند تحت تأثیر پرورش شناختی ناقص و مهارت‌های ناکافی خواندن و نوشتن قرار گیرد (چادرون، 2015). دراین مواقع نقش والدین در مقام حمایت‌گر، توصیه‌گر‌ و راهنما، بسیار اهمیت می‌یابد (نیکن و جانز، 2014).

راهبردهای مداخله‌ای والدین هلندی

میانجیگری والدین، بر مصرف رسانه‌ای فرزندان اثرگذار است. میانجیگری والدین به رفتارهای عمدی والدین اشاره دارد که به منظور هدایت مصرف رسانه‌ای فرزندان اتخاذ می‌کنند، یعنی «هرگونه راهبردی که والدین برای کنترل، مراقبت یا تفسیر محتوای رسانه برای فرزندان بکار می‌برند» (وارن، 2001). رایج‌ترین شیوه‌های میانجیگری والدین عبارت‌اند از: میانجیگری محدود‌کننده[2] (کم کردن مصرف رسانه از نظر زمان، مکان یا محتوا)؛ میانجیگری فعال[3] (گفتگو با کودک درباره محتوای رسانه، ارائه توضیحات یا آموزش)؛ کاربرد مشترک[4] (سهیم شدن در تجربه مصرف رسانه‌ای کودک)؛ مراقبت[5] (نظارت در حین مصرف رسانه توسط کودک)؛ نظارت[6] (بررسی فعالیت‌های آنلاین کودک پس از پایان آن فعالیت‌ها) و محدودسازی فنی[7] (استفاده از کنترل‌های والدینی برای تنظیم یا مسدودسازی محتوای نامناسب).

انواع راهبردهای میانجیگری مورد استفاده والدین، به ویژگی‌های متعدد والد و خانواده مرتبط است (لیوینگستون و هلسپر، 2008؛ نیک و جانز، 2014؛ نیکن و شولز، 2015؛ سانک و دیگران، 2013). باور والد در رابطه با تاثیرات مصرف رسانه، بر راهبردی که والد اتخاذ می‌کند بسیار اهمیت دارد. نظرسنجی والدین هلندی کودکان صفر تا هفت ساله در سال 2013 نشان داد والدینی که انتظار پیامدهای مثبت از رسانه دارند، بیشتر میانجیگری مراقبتی، مشارکتی و فعال انجام می‌دهند، درحالیکه والدینی که معتقدند کودکان از محتوای رسانه تاثیر منفی می پذیرند، به احتمال بیشتری از راهبردهای مراقبتی و محدودساز فنی استفاده می‌کنند (نیکن و شولز، 2015). بعلاوه، والدینی که معتقدند رسانه برای کودکشان بسیار پیچیده است، بیشتر از محدودسازهای فنی استفاده کرده و کمتر روش های مراقبتی و مشارکتی را بکار می‌برند. همچنین والدین خانواده‌های بزرگ‌تر تمامی انواع میانجیگری را – به جز استفاده مشترک – نسبت به خانواده‌های دارای فرزندان کمتر بکار می‌گیرند؛ همچنین والدین دارای تحصیلات کمتر بیشتر از والدین تحصیل کرده محدودسازی فنی را بکار می‌گیرند. نهایتا، پدران به احتمال کمتری نسبت به مادران مصرف رسانه‌ای فرزندانشان را مورد مراقبت قرار داده و والدین دارای سطوح بالاتر مصرف رسانه‌ای به احتمال کمتری با میانجیگری‌های فعال یا محدودکننده به راهنمایی فرزندشان می‌پردازند.

والدین هلندی برای کودکانی که در کاربری رسانه مهارت زیادی دارند از انواع راهبردهای فعال و محدودکننده و محدودسازی فنی استفاده می‌شود. وقتی کودکان در اتاق خودشان دستگاه‌های رسانه‌ای داشته باشند، کمتر مورد مراقبت قرار می‌گیرند. کلیه راهبردهای والدینی در زمان بازی‌های آموزشی کودکان اعمال می‌شوند. محدودسازی فنی در زمان فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، و راهبرد کاربرد مشترک و مراقبت والدینی در زمان کاربرد تفریحی بکار می‌رود و نهایتاً میانجیگری‌های فعال و محدود‌کننده بیشتری در مورد کودکان 7 تا 9 ساله صورت می‌گیرد، اما ظاهراً نوع آن بین دختران و پسران فرقی ندارد.

چالش‌های هدایت مصرف رسانه کودکان

تحولات در حوزه رسانه، موجد چالش‌های پیچیده‌ای برای والدین شده است. مهم‌ترین چالش‌هایی که والدین هلندی دراین زمینه تجربه می‌کنند، نگرانی درباره مقدار زمان معمول مصرف رسانه، چگونگی شناسایی وبسایت‌ها، برنامه‌ها یا بازی‌های مناسب، چگونگی کنترل بهینه مصرف روزانه رسانه‌ای کودک، نحوه کمک به کودکی که با مجذوب رسانه شده، و چگونگی تضمین ایمنی آنلاین فرزندان می‌باشد (نیکن و دی هان، 2015؛ نیکن و اوپری).

ویژگی‌های خاص والد، کودک و خانواده به طور نظام‌مندی با مشکلاتی که والدین در هدایت مصرف رسانه‌ای فرزندانشان مواجه می‌شوند، همخوان است. شدت این نگرانی‌ها در والدینی که دیدگاه‌های منفی نسبت به تأثیر رسانه بر کودکان دارند، یا کودکانشان در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، و آنهایی که فرزندان بزرگتری هم در خانه دارند، بیشتر است. والدینی که فرزندانشان را در کاربری رسانه ماهر می‌دانند، یا رسانه را برای آنها مثبت ارزیابی می‌کنند اعتماد بیشتری به راهبردهای میانجیگری خود دارند (نیکن و دی هان، 2015).

مطالعه نیکن و دی هان (2015) به بررسی عواملی پرداخته است که باعث می‌شود والدین در مواجهه با نگرانی‌هایشان به استفاده از منابع اطلاعات تخصصی یا غیرتخصصی روی آورند. درکل، والدینی که نسبت به شیوه‌های میانجیگری خود دچار تردید هستند بیشتر به خانواده یا دوستان خود رجوع می‌کنند تا منابع تخصصی. والدینی که دچار مشکل می‌شوند، از هر دو منبع اطلاعاتی استفاده می‌کنند. منابع تخصصی بیشتر زمانی بکار می‌رود که پدرها اطمینان کمتری به روش خود داشته، یا فرزندان بزرگتر در خانه ندارند و یا فرزندانشان در ارتباطات ویدئویی و شبکه‌های اجتماعی شرکت دارند. والدین با تحصیلات بالاتر و والدینی که دیدگاه منفی نسبت به تأثیر رسانه بر فرزندان دارند، بیشتر به خانواده و دوستان برای راهنمایی رجوع می‌کنند.

در مورد نگرانی‌های والدین، شبکه‌های اجتماعی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، زیرا وقتی کودکان خردسال به شبکه اجتماعی علاقه نشان می‌دهد، والدین مشکلات میانجیگری بیشتر و اعتماد کمتر به راهبردهای خود احساس می‌کنند و به حمایت بیشتری نیاز دارند. اکثر برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی برای کودکان خردسال طراحی نشده‌اند، و این علت اصلی دغدغه والدین است. در اغلب موارد ارائه اطلاعات مناسب برای والدین درباره رابطه مصرف رسانه و رشد کودکان کافی است، اما برای والدینی که اطمینان کمتری به راهبردهای میانجیگری خود دارند، حمایت عملی درزمینۀ نحوه راهنمایی کاربری رسانه دیجیتال توسط کودکان خردسال، اهمیت دارد. این والدین می‌توانند درباره اینکه کدام فعالیت‌های رسانه‌ای برای رشد بهینه فرزندشان مناسب است، قضاوت‌های بهتری داشته باشند (نیک و دی هان، 2015).

برنامه‌های حمایتی فرزندپروری دیجیتال

با افزایش کاربری اینترنت در هلند، در سال 2005 شورای ملی امور فرهنگی به دولت هلند پیشنهاد داد تا به منظور آگاهی‌افزایی عمومی در حوزه سواد رسانه‌ای، برنامه‌ آموزش ملی اجرا کند. این پیشنهاد منتج به شکل‌گیری Mediawijzer.net شد. شبکه سازمانی مستقلی که برای طرح‌های ابتکاری در حوزه آموزش رسانه‌ای، تولید محتوا، میانجیگری والدینی، کمپین‌های آگاهی‌افزایی و پژوهش‌ها در حوزه مصرف رسانه، خدمات تسهیلاتی و حمایتی فراهم می‌کرد (Mediawijzer, 2018). در همین راستا طرح‌های آموزشی متعددی برای تربیت مدرسان حرفه‌ای سواد رسانه در مدارس و کتابخانه‌ها به اجرا درآمد. تنها یکی از این طرح‌ها موفق به تربیت 800 مربی رسانه‌ای شد، افرادی که اقدام به برگزاری جلسات والد-معلم می‌کنند و سطح آگاهی مصرف رسانه‌ای را افزایش می‌دهند (برای نمونه طرح Nationale Opleiding Media Coach, 2018). همچنین در سال 2012 دانشگاه علوم کاربردی وایندشیم[8]، دوره کوتاه مدت بین‌المللی برای دانشجویان مددکاری اجتماعی طرح کرد که به طور خاص هدف آن ارتقای سواد رسانه‌ای و مصرف رسانه‌ای در خانواده‌ها بود. هر ساله 50 دانشجو این دوره را می‌گذرانند (Windesheim, 2018).

همچنین در سال 2015 موسسه کودکان و نوجوانان هلند[9]، برنامه میانجیگری والدینی را درقالب 20 سرفصل در زمینۀ کودکان و رسانه برای کارشناسان امور سلامت، امور حمایت از والدین، متخصصان آموزش ارائه نمود (NJI، 2018). این مجموعه آموزشی متفاوت از سایر طرح‌های معمول، مبتنی بر سن بوده و ویژگی‌های رشدی افراد صفر تا 18 سال را مد نظر قرار داده و پیامدهای مثبت و منفی مصرف رسانه را برای کودکان و مخصوصاً کودکان دارای ناتوانی ذهنی مطرح ساخته است. متخصصان بر اهمیت مشارکت والدین در مصرف مشترک رسانه و تداوم آن در هدایت‌گری فرزندان تأکید داشته و به والدین درباره نحوه تجربه رسانه توسط کودکان خردسال بینش‌هایی را ارائه می‌دهند و بر توازن سالم در فعالیت‌های روزانه تأکید دارند.

از دیگر طرح‌های آموزشی کشور هلند که مختص والدین می‌باشد به Mediaopvoeding.nl و Kijkwijzer می‌توان اشاره کرد. Mediaopvoeding.nl وبسایتی است که والدین می‌توانند سوالاتشان درزمینۀ کودکان و رسانه را بطور ناشناس در آن مطرح کرده و از طرف متخصصین آموزشی، روانشناسان یا سایر کارشناسان پاسخ دریافت کنند. Kijkwijzer نظام رتبه‌بندی ملی برای کلیه تولیدات صوتی تصویری تلویزیون، سینما و دی‌وی‌دی می‌باشد که والدین و کودکان را از آسیب‌های بالقوه محتوای رسانه برای کودکان زیر سنین خاص آگاه ساخته و نشان می‌دهد که چه نوع محتوایی می‌تواند تأثیرات منفی (خشونت، ترس، سکس، الکل و مواد مخدر، تبعیض و گفتار نامودبانه) را به بار آورد. این نظام هم براساس ادبیات پژوهشی علمی درباره کودکان و رسانه (تان و دیگران، 2002) و هم نظرسنجی‌های منظم میان والدینی است که نیاز به اطلاعات و حمایت داشته‌اند.

عنصر مشترک تمامی این طرح‌ها، همکاری قوی بین سازمان‌های مختلف است. درانجام اینکار بنیادهای تجاری و عام المنفعه با دولت و مؤسسات تحقیقاتی همکاری می‌کنند تا به هدفی مشترک دست یابند: آگاه سازی و توانمندسازی والدین و/یا کودکان در خانواده‌ها.

جمع‌بندی: آینده فرزندپروری دیجیتال

در آینده نزدیک دنیای مجازی (شامل واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، اینترنت اشیاء) با زندگی کودکان خردسال در‌هم‌تنیده می‌شود لذا مهم است که بر اعمال آنلاین و فرصت‌ها و مخاطرات آن نظارت دقیق داشته باشیم. این امر مستلزم به طرح‌های آموزشی جدیدی برای حمایت از والدین و معلمان است. با در نظر داشتن ماهیت متغیر رسانه‌ها، ارائه پاسخ مشخص برای بهترین روش‌های میانجیگری والدینی ممکن نیست به همین خاطر باید دانش مشترکمان را توسعه دهیم تا خط مشی‌های دقیقی درباره عملکرد والدین ارائه کنیم. با وجود پیشرفت‌های صورت گرفته دراین زمینه، به سه شکاف در دانش موجود اشاره می‌کنیم. اول، ابزارهای پایا و معتبر برای سنجش مصرف رسانه کودکان وجود ندارد. دوم، باید بدانیم کدام یک از طرح‌های آموزشی حمایت فرزندپروری موجب تأثیرات معنادار در میانجیگری والدینی شده‌اند و نهایتاً، نیاز به اطلاعات بیشتری دراین زمینه داریم که چگونه تکنولوژی مدرن و ابزارهای رسانه‌ای می‌توانند به رشد کودکان خردسال کمک کند.

منابع

Chaudron, S. (ed.) (2015). Young Children (0-8) and Digital Technology: A Qualitative Exploratory Study Across Seven Countries. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Available at http:// publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC93239. [Accessed 8 August, 2017].

De Haan, J. (2010). De trage acceptatie van snelle media. Tiele-lezing 2010 [The slow acceptance of fast media. Tiele lecture 2010]. Amsterdam: AUP.

De Haan, J. & Huysmans, F. (2002). Van huis uit digitaal; verwerving van digitale vaardigheden tussen thuismilieu en school [Digital from the home; acquisition of digital skills between the home and school]. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Gutnick, A. L., Robb, M., Takeuchi, L. & Kotler, J. (2011). Always Connected: The New Digital Media Habits of Young Children. New York, NY: Joan Ganz Cooney Center at Sesame Workshop.165Digital Parenting in the Netherlands

Kaul, V. (2012). Changing Paradigms of Media Landscape in the Digital Age. Journal of Mass Communication and Journalism, 2(2). http://dx.doi.org/10.4172/2165-7912.1000110

Kijkwijzer (2018). Home. Available at https://www.kijwijzer.nl/english. [Accessed 26 September, 2018].

Livingstone, S., Mascheroni, G., Dreier, M., Chaudron, S. & Lagae, K. (2015). How Parents of Young Children Manage Digital Devices at Home: The Role of Income, Education and Parental style. London, UK: EU Kids Online.

Nikken, P. (2017). Implications of Low or High Media use Among Parents for Young Children’s Media use. Cyberpsychology: Journal of Psychological Research on Cyberspace, 11(3), article 1. http://dx.doi.org/10.5817/CP2017-3-1

Nikken, P. & de Haan, J. (2015). Guiding Young Children’s Internet use at Home: Problems that Parents Experience in their Parental Mediation and the Need for Parenting Support. Cyberpsychology: Journal of Psychological Research on Cyberspace, 9(1), article 3.

Nikken, P. & Jansz, J. (2014). Developing Scales to Measure Parental Mediation of Young Children’s Internet Use. Learning, Media and Technology, 39(2), 250-266.

Nikken, P. & Opree, S. J. (forthcoming, 2018). Guiding Young Children’s Digital Media Use: SES-Differences an Mediation Ease and Competence. Journal of Child and Family Studies.

Nikken, P. & Schols, M. (2015). How and Why Parents Guide the Media use of Young Children. Journal of Child and Family Studies, 24(11), 3423-3435.

NJI (2018). Toolbox Mediaopvoeding. Available at https://www.nji.nl/nl/Kennis/Dossier/Mediaopvoeding/Toolbox-Mediaopvoeding-Media-Gewoon-opvoeden. [Accessed 26 September, 2018].

Ofcom (2016). Children and Parents: Media Use and Attitudes Report. London, UK: Ofcom. Plowman, L., McPake, J. & Stephen, C. (2010). The Technologisation of Childhood? Young Children and Technology in the Home. Children & Society, 24(1), 63-74.

Shaffer, D. W. (2008). How Computer Games Help Children Learn. New York: Palgrave Macmillan.

Sonck, N., Nikken, P. & de Haan, J. (2013). Determinants of Internet Mediation: A Comparison of the Reports by Parents and Children. Journal of Children and Media, 7(1), 96-113.

Tan, E.S.H., Beentjes, H., Nikken, P. & Valkenburg, P. (2002). Kijkwijzer: The Dutch Rating System for Audiovisual Productions.Communications, 27(1), 79-102.

Valkenburg, P. M. & Piotrowski, J. T. (2017). Plugged in: How Media Affect and Attract Youth. New Haven and London: Yale University Press.

Warren, R. (2001). In Words and Deeds: Parental Involvement and Mediation of Children’s Television Viewing. The Journal of Family Communication, 1(4), 211-231.

[1] to contextualize knowledge

[2] Restrictive Mediation

[3] Active Mediation

[4] Co-Use

[5] Supervision

[6] Monitoring

[7] Technical Restrictions

[8] Windesheim University of Applied Science

[9] Netherlands Youth Institute