هر روز با اخبار متعددی از طریق رسانه‌ها مواجه می‌شویم. اخباری که ما را بم باران می‌کنند و هر لحظه از اقصا نقاط جهان به دست ما می‌رسند. شاید برای شما سواد شده باشد که خبر دقیقا چیست و از چه اجزا و عناصری تشکیل شده است؟ در این پست آموزشی ما به این دو سوال مهم پاسخ خواهیم داد:

1. خبر چیست؟
2. 6 عنصر تشکیل دهنده خبر

با ما همراه باشید تا پاسخ سوال خود را دریافت کنید.

 

خبر به زبان ساده: واقعه‌ای که هر روز در جریان است

برای این که تعریف خبر روشن شود، به تیترهای خبری زیر دقت کنید:

• بازداشت نامادری بی‌رحم‌ در ارومیه – ویدئو
• مسکن از دسترس طبقات متوسط خارج شد
• دانشمندان برای اولین‌بار با نهنگ صحبت کردند
• مراسم تشییع پیکر امیر کویت برگزار شد

این تیترها نشان دهنده چند اتفاق هستند که در کشور افتاده است. پس آنطور که از این تیترها معلوم می‌شود، خبر گزارش یک رویداد و اتفاق است. یعنی اگر شما مثلا روی یک تیتر خبری کلیک کنید، یا تلویزیون یک برنامه‌ی خبری را ببینید، خواهید دید که خبرنگار یا روزنامه نگار سعی میکند که بعضی از رویدادهایی را که افتاده است بازنمایی کنید.

 

اما قبل از آنکه نقطه گزاری کرده و تعریف را تمام کنیم، دو سوال دیگر هم برای ما پیش می‌آید. اول این که این گزارش کجا و چگونه منتشر می‌شود؟ و سوال دوم این که در طول روز هزارن رخداد و رویداد در حال وقوع است. اما چرا جایی منتشر نمی‌شوندد؟ چرا آن‌ها خبری نمی‌شوند؟

برای پاسخ به این سوال بهتر است که تعریفمان از خبر را کمی دقیق‌تر و البته تخصصی‌تر ارائه کنیم. بنابراین در پاسخ به این سوال که خبر چیست می‌گوئیم:

 

خبر گزارشی از رویدادها و وقایع جاری دارای یک یا چند ارزش خبری است که از طریق رسانه‌های مختلف ارائه می‌شود مانند: چاپ خبر، پخش زنده، ارتباطات الکترونیکی، یا از طریق شهادت ناظران و شاهدان رویدادها.

 

با توجه به تعریفِ کامل شده‌ی بالا دو سوال ایجاد شده پاسخ داده خواهد شد. بنابراین:

1. اولا خبر معمولا در رسانه‌ها منتشر می‌شود. اولین رسانه‌ی ارتباط جمعی که خبر در آن منتشر می‌شد روزنامه‌ها و مطبوعات بودند و این رسانه‌ها امروزه گسترده‌تر شده‌اند و فضای مجازی بیشترین سهم تولید اخبار را به خود ارائه داده است.
2. دوما هر خبری ارزش رسانه‌ای شدن و انتشار را ندارد؛ بلکه صرفا رویدادهایی که دارای ارزش‌های خبری باشد توسط رسانه‌ها گزینش و منتشر خواهند شد.

 

بسیار خوب. حالا که به یک تعریف از خبر رسیدیم، بیائید ببینیم آن چیزهایی که ارزش خبری به حساب می‌آیند و علت گزینش رویدادها می‌باشند، دقیقا چه چیزهایی هستند؟  البته بهتر است قبل از آن به این نکته هم اشاره کنیم که بهتر است به جای واژه (خبر) در معنای واژه‌ی (News)، از واژه (رویداد) استفاده شود. چرا در واقع آنچه که ما آن را خبر می‌دانیم، گزارش یک واقعه و اتفاق است که روی داده است. در حالی که واژه خبر، بیشتر ذهن را به سمتِ ادبیات و جملاتِ خبری و انشائی می‌برد. بگذریم. برویم ببینیم این رویداد که از آن صحبت کردیم، دقیقا از چه عناصری تکشیل شده است و عناصر تشکیل دهنده خبر چه چیزهایی هستند؟

 

6 عنصر تشکیل دهنده خبر: قیافه و آبروی خبر

فهمیدیم که خبر یک رویداد است. این رویداد یک بسته‌ی مرکب از برخی عناصر است. دانستن این عناصر از دو جهت می‌تواند به کمک کند:

اول: در عصری که اخبار جعلی به صورت سازماندهی شده تولید و توزیع می‌شوند می‌تواند به ما در راستای مقابله با آن‌ها کمک کرده و از فریب ذهن ما در برابر اخبار جعلی جلوگیری کند.

دوم: زمانی که یک خبرنگار به عنوان متخصص کار خبری می‌خواهد خبری را تولید کند، نیازمند زاویه‌ی مناسبی برای نگاه به رویداد است. در اینجا دانستن عناصر تشکیل دهنده خبر می‌تواند به خبرنگار کمک کند تا واقعه را بدون ابهام و به صورت کامل به مخاطب خود انتقال دهد.

 

به صورت خلاصه عناصر خبری 6 چیز هستند که عبارت‌اند از: که (WHO) – کی (WHEN) – کجا (WHERE) – چه (WHAT) – چرا (WHY) – چگونه (HOW). این عناصر را می‌توان با کد رمز 5WH راحت‌تر به خاطر سپرد. این کد رمز معنایش این است که 5 عدد کلمه‌ که با حرف W آغاز می‌شود و یک کلمه که با H آغاز می‌شود در اینجا وجود دارد.

 

بدون شک تهیه خبر بدون گردآوری اطلاعات ممکن نیست. در واقع عناصر خبری چارچوب و استخوان بندی اطلاعات خبر است و هرچه کامل تر باشند، خبر دقیق‌تر است و قیافه آن از نظر اطلاعاتی که باید به مخاطب بدهد جالب‌تر خواهد بود. بنابراین عناصر خبری به خبر غنا میبخشند و تصویری جامع از رویداد به مخاطب ارائه میدهد. حتی می‌توانیم به تعبیر دیگری بگوئیم که عناصر خبری آبروی خبر هستند. یعنی خبری که فاقد این عناصر باشد بی سر و ته و بی آبرو است.

 

بسیار خوب. با توجه به این توضیحات، حالا نوبت آن رسیده است که این عناصر را معرفی کنیم و تک تک با آن‌ها آشنا شویم. برای روشن شدنِ دقیقِ معنای هر عنصر اجازه بیائید کمی وارد دنیای خبرنگاری شویم. بیائید یک روز صبح را تصور کنیم که شما به عنوان یک خبرنگار فعالیت خود را شروع کرده‌اید. شما مامور می‌شوید که اخبار امروز مجلس را دنبال کنید و از آن گزارش لحظه به لحظه دقیق تهیه کنید. در اینجا شما باید تک تک عناصری که در ادامه می‌آید را برای تولید اخبار مد نظر قرار دهید.

 

1. چه (WHAT)؟

(چه) به معنای (چه چیزی) عنصر اصلی خبر است. این (چه) می‌تواند وقوع سیل، زلزله، سانحه هواپیمایی، جنگ، صلح و دیگر موارد باشد. اگر خاطرتان باشد شما قرار شده بود که اخبار امروز مجلس را دنبال کنید. در اینجا، شما که وارد مجلس شده‌اید، می‌بینید که نماینده شهر تهران می‌گوید: در سال گذشته 5 هزار نفر، بر اثر سانحه رانندگی جان خود را از دست دادند.

در اینجا شما عنصر چه را به دست آوردید و در پاسخ به این عنصر این محتوا به دست آمده است:

نماینده مردم تهران در مجلس گفت: در سال گذشته 5 هزار نفر، بر اثر سانحه رانندگی جان خود را از دست دادند.

 

2. که (WHO)؟

بسیار خوب. شما در مرحله قبل توانستید اصلی‌ترین عنصر خبر را بدست بیاورید. در این مرحله باید فرد یا افرادی که در ایجاد یک خبر نقش داشته‌اند معرفی شوند. این عنصر به عوامل مربوط به خبر اعم از عواملی حقیقی و حقوقی ارتباط دارد. با توجه به خبری که شما به عنوان یک خبرنگار در مرحله قبل تنظیم کرده بودید، مشخصا پاسخِ این سوال (نماینده مردم تهران در مجلس) می‌باشد.

 

3. کجا (WHERE)؟

رویداد صحبت نماینده مجلس در کجا رخ داده بود؟ در مجلس شورای اسلامی. بنابراین، عنصر سومِ خبر شما نیز مشخص شده است و نیازی به فعالیت جدیدی نیست. عنصر خبری (کجا) به محل وقوع رویداد اشاره دارد. مثلاً در کدام شهر سیل آمده و یا محل بروز تصادف رانندگی کجا بوده است.

نکته‌ی مهمی که درباره این عنصر خبری وجود دارد این است که با ذکر محل وقوع رویداد، علاوه بر اینکه اطلاعات گفته شده در خبر مستندسازی خواهد شد، به دلیل دارا بودن ارزش خبری مجاورت برای مخاطبی که محل زندگی او به محل رویداد نزدیک است، نیز مهم خواهد بود.

 

4. کی (WHEN)؟

باز هم به ماموریتی که داشتید برگردید. عنصر (کی) به زمان وقوع رویداد اشاره دارد. اگر خاطرتان باشد نماینده مردم تهران صحبتهایی را در مجلس داشت و شما تا به حال سه عنصر آن را تنظیم کرده‌اید. یعنی عنصر چه، که و کجا را. اما یکی از عناصر مهم دیگر عنصر (کی) یا (چه زمانی) است. مثلا خبر خود را باید اینگونه تنظیم کنید:

نماینده مردم تهران در صبح امروز (20/09/1402) در صحن علنی مجلس گفت:…

این عنصر یکی از عناصر مهمی است که با یکی از ارزش‌های خبری مهم، یعنی ارزش خبری تازگی ارتباط دارد. امروزه شبکه‌های اجتماعی در این عنصر گوی سبقت را از مطبوعات و سایر رسانه‌ها ربوده‌اند و در لحظه می‌توانند اخبار را به مخاطبان خود انتقال بدهند.

 

5. چرا (WHY)؟

این عنصر به به چرایی رویداد مربوط است. یعنی اینکه دلیل وقوع یک رویداد چیست. در بسیاری از مواقع علت رویداد یا حادثه حداقل در اوایل وقوع آن مشخص نیست. مثلاً در پی سانحه سقوط هواپیمایی دست‌کم در روزهای نخست علت وقوع حادثه سقوط مشخص نیست تا زمانی که تحقیقات بیشتری انجام شود. در اینجا لازم است که خبرنگار انتشار خبر را تنها به اعلام سانحه سقوط محدود نکند و در روزهای آینده با پیگیری علت رخ دادن حادثه اطلاعات آن را در اختیار مخاطبان قرار دهد. حالا شما به عنوان خبرنگار به ماموریت خودتان بازگردید. علت این که نماینده تهران در صحن علنی مجلس آن جمله را گفت چه بوده است؟ با پیگیری‌هایی که شما انجام می‌دهید ممکن است به علت‌هایی مانند مشکل در کیفیت خودروسازی یا عدم حمایت از تولید خودرو در داخل کشور برسید که باید آن را در خبر ذکر کنید.

6. چگونگی (HOW)؟

بسیار خوب. خسته نباشید. شما به آخرین عنصر در تنظیم خبر خودتان رسیده‌اید. آخرین عنصر خبری (چگونه) است؛ یعنی به چگونگی بروز یک رویداد و جنبه‌های توصیفی و کیفیت وقوع آن رویداد اشاره دارد. بسیار خوب؛ در خبری که شما تابحال تنظیم کرده‌اید باید چگونگی بیان نماینده را توصیف کنید. برای مثال باید بنویسید:

نماینده مردم تهران در صبح امروز (20/09/1402) در صحن علنی مجلس، در حالی که با تندی به به کیفیت تولید خودرو در کشور انتقاداتی وارد کرد گفت: در سال گذشته 5 هزار نفر، بر اثر سانحه رانندگی جان خود را از دست دادند.

 

بسیار خوب؛ با تکمیل کردنِ این 6 عنصر خبری، شما توانستید یک خبر را تنظیم کرده و یک رویداد را گزارش کنید.