به گزارش خبر۲۴ و به نقل از متادخت زنان سرپرست خانوار نقش حیاتی در تأمین نیازهای اقتصادی، اجتماعی و عاطفی خانواده دارند. این زنان به دلایل مختلفی همچون طلاق، بیماری یا مرگ همسر و مشکلات اقتصادی، مسئولیت تأمین معاش و نگهداری از خانواده را بر عهده می‌گیرند. علاوه بر مسائل مالی، آنان با چالش‌های متعددی از جمله مشکلات اقتصادی، فشارهای اجتماعی و عدم حمایت کافی مواجه‌اند. این شرایط اغلب باعث بروز مشکلات روانی و اجتماعی برای خود و فرزندانشان می‌شود. لذا، نیاز به برنامه‌های حمایتی و راهکارهای عملی از سوی دولت و نهادهای اجتماعی برای بهبود وضعیت این زنان ضروری است.
روند صعودی خانوارهای زن‌سرپرست در ایران؛ چالش‌ها و نیاز به حمایت‌های اجتماعی
در دهه‌های اخیر، روند تغییرات اجتماعی در سراسر جهان تأثیرات زیادی بر ساختار خانواده‌ها گذاشته است. این تغییرات در ایران نیز به وضوح مشاهده می‌شود، به ویژه با رشد تعداد خانوارهای زن‌سرپرست. طبق آخرین آمار، سهم این خانوارها از 8.4 به 12.7 درصد افزایش یافته است.۱ این تغییرات نشان‌دهنده تحول در وضعیت زنان و خانواده‌ها در ایران است و نیازمند توجه و بررسی بیشتری در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و حقوقی است.
افزایش نرخ طلاق، مرگ همسر، مشکلات اقتصادی و بیماری‌های مختلف از جمله عواملی هستند که منجر به رشد این نوع خانوارها می‌شوند. طبق سرشماری۲ سال 1375، تعداد زنان سرپرست خانوار بیش از یک میلیون نفر بود که در آخرین سرشماری سال 1395 به بیش از سه میلیون نفر رسید. این آمار نشان‌دهنده افزایش قابل توجه تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران است. از این رو، توجه به وضعیت و بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی آن‌ها، از اهمیت بالایی برخوردار است. زندگی این قشر از زنان با مشکلات فراوانی همراه است؛ بسیاری از آنان به دلیل فقدان همسر یا طلاق، به تنهایی مسئولیت تأمین هزینه‌های خانواده را بر عهده دارند. علاوه بر مسائل مالی، این زنان باید تصمیم‌گیری‌های مهمی در مورد نحوه خرج کردن درآمدها، تربیت فرزندان و مراقبت از اعضای خانواده داشته باشند. این مسئولیت‌ها در کنار فشارهای اجتماعی و اقتصادی، ممکن است به مشکلات روانی و اجتماعی منجر شود.
در کشور ما، نهادهای مختلفی نظیر کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی، مسئولیت حمایت از زنان سرپرست خانوار را بر عهده دارند. طبق آمارهای منتشر شده، تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی از 180 هزار نفر در سال 1396 به بیش از 278 هزار نفر در سال 1402 افزایش یافته است. همچنین تعداد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) از یک میلیون و 156 هزار نفر در سال 1396 به بیش از یک میلیون و 264 هزار نفر در سال 1402 رسیده است.۱ این افزایش تعداد زنان تحت پوشش نهادهای حمایتی نشان‌دهنده رشد نیاز به حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی از این گروه جمعیتی است. البته در برخی موارد، از جمله زنان شهری سرپرست خانوار، روند بیمه تأمین اجتماعی تحت پوشش سازمان بهزیستی با کاهش همراه بوده است. از سال 1396 تا 1401، تعداد زنان شهری سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی کاهش یافت، اما در سال 1402 این تعداد مجدداً افزایش یافت که خود جای تحقیق و بررسی بیشتر دارد.
توانمندسازی زنان سرپرست خانوار از طریق حمایت‌های فردی، اجتماعی و اقتصادی می‌تواند به کاهش فقر و آسیب‌های اجتماعی کمک کند و به بهبود شرایط اقتصادی آن‌ها منجر شود. ایجاد شرایط مناسب برای اشتغال و تأمین امنیت شغلی، گامی مهم در تقویت استقلال اقتصادی این زنان است. برای دستیابی به این اهداف، برنامه‌های توانمندسازی باید به صورت هدفمند و جامع طراحی شوند تا مشکلات مختلف این زنان به طور مؤثر حل شود. در این راستا، اولویت دادن به توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در سیاست‌های دولتی، هم‌افزایی بین دستگاه‌ها و مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد ضروری است. این اقدامات می‌توانند به بهبود وضعیت زنان سرپرست خانوار و در نهایت به رشد و توسعه پایدار جامعه کمک کنند.
چالش‌های زنان سرپرست خانوار؛ فشارهای پنهان و اثرات آن بر خانواده
زنان سرپرست خانوار به دلیل فقدان حمایت‌های لازم و شرایط اقتصادی دشوار، همواره با چالش‌های بزرگی روبه‌رو هستند، بخصوص اگر از سوی والدین و اقوام نزدیک خود حمایت مالی و عاطفی را دریافت نکنند. از دست دادن همسر یا مشکلاتی همچون طلاق و اعتیاد، این زنان را مجبور می‌کند که همزمان با مسئولیت‌های خانه‌داری، نقش نان‌آور خانوار را نیز بر دوش بکشند. این فشار مضاعف نه تنها باعث ایجاد مشکلات مالی شدید می‌شود، بلکه به آسیب‌های روانی و اجتماعی نیز دامن می‌زند.
یکی از پیامدهای مهم این شرایط، بروز خشم پنهان در این زنان است که ناشی از احساس نابرابری، بی‌عدالتی و فشارهای روانی است.این خشم و اضطراب نه تنها زندگی فردی این زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه به فرزندان آن‌ها نیز منتقل می‌شود. برخی از کودکان این خانواده‌ها ممکن است به دلیل فشارهای خانوادگی و اجتماعی، با مشکلاتی مانند ترک تحصیل، بزهکاری یا مشکلات عاطفی روبه‌رو شوند. در چنین شرایطی، ایجاد فرصت‌های شغلی، حمایت‌های اجتماعی و تقویت روابط خانوادگی از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کاهش این فشارها و بهبود وضعیت این زنان و فرزندانشان، نیاز به اقدامات هدفمند و حمایت‌های جامع از سوی نهادهای دولتی و خصوصی احساس می‌شود تا آنان بتوانند زندگی خود و خانواده‌هایشان را به سمت بهبودی پیش ببرند.
حمایت‌های تسهیلات اشتغال‌زایی برای زنان سرپرست خانوار
طبق آخرین اخبار۳ طرح تسهیلات اشتغال‌زایی برای زنان سرپرست خانوار که از سوی معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری طراحی و اجرا شده بود، تمدید شد. این طرح با هدف تسهیل اشتغال و توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست خانوار از دهک‌های ۱ تا ۵ درآمدی، تسهیلات بدون نیاز به ضامن شخصی را فراهم می‌کند. مشکلات اجرایی طرح در قالب کارگروه‌های پایش به طور مستمر بررسی و رفع خواهد شد تا از تکرار چالش‌های گذشته جلوگیری شود. همچنین، تأکید بر افزایش منابع مالی و توسعه خدمات مشاوره‌ای و مربیگری در زمینه کسب‌وکار برای هدایت زنان به مسیر کارآفرینی از اهداف این طرح است.
به همین منظور تاکنون بیش از ۴ هزار زن سرپرست خانوار از این تسهیلات بهره‌مند شده‌اند و با آغاز فاز دوم طرح، به نظر می‌رسد که موانع اشتغال و وضعیت معیشتی این گروه به طور مؤثری بهبود یابد. این طرح نه تنها معیشت زنان سرپرست خانوار را بهبود می‌بخشد، بلکه در تقویت عدالت اجتماعی نیز نقش مهمی دارد؛ چرا که حمایت از زنان سرپرست خانوار نه تنها به بهبود وضعیت آنان، بلکه به تقویت جامعه نیز کمک می‌کند. هرچند این طرح می‌تواند مزایای بسیاری به همراه داشته باشد اما به تنهایی کافی به نظر نمی‌رسد، خصوصا در آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی نیاز به برنامه‌ریزی و تحول فرهنگ جامعه با فعالیت‌های مدون و طولانی مدت احساس می‌شود.
۱. https://B2n.ir/k94298
۲. https://B2n.ir/d55905
۳. https://B2n.ir/e66325
