به گزارش خبر۲۴، طی دو سال گذشته، ترکیب منابع درآمدی دولت در بودجه عمومی کشور دستخوش تغییر مهمی شده است. درآمدهای مالیاتی کشور اکنون بیش از دو برابر درآمدهای نفتی ثبت شده در بودجه است؛ تغییری که اگرچه از منظر ثبات مالی و برنامه‌ریزی بلندمدت قابل دفاع است، اما چالش‌ها و تبعات خاص خود را نیز به همراه دارد.
تغییر در تراز درآمدی: مالیات جلوتر از نفت
بررسی بودجه‌های سنواتی نشان میدهد:
در سال 1402، درآمدهای مالیاتی حدود 950 هزار میلیارد تومان ثبت شده بود، در حالی که درآمد نفتی تحقق‌یافته، در بهترین برآوردها، کمتر از 400 هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس درحالی که 40 درصد مناب بودجه مرتبط با مالیاتی بوده سهم درامدهای نفتی فقط 20 درصد بوده است.
در لایحه بودجه 1403 نیز سهم مالیات از منابع عمومی بیش از 40 درصد تعیین شده، در حالی که درآمدهای نفتی سهمی در حدود 20 تا 25 درصد دارند.
این نسبت نشان میدهد که ساختار بودجه عمومی کشور به‌طور رسمی از وابستگی سنتی به نفت در حال فاصله گرفتن است.
تحلیل: عبور از نفت؛ ضرورتی که بالاخره جدی گرفته شد
سال‌هاست که کارشناسان اقتصادی از ضرورت قطع وابستگی بودجه کشور به نفت سخن می‌گویند؛ وابستگی‌ای که دولت‌ها را در برابر نوسانات جهانی قیمت نفت و تحریم‌های خارجی به شدت آسیب‌پذیر کرده است.
اکنون، با تمرکز بیشتر دولت بر درآمدهای مالیاتی – به‌ویژه از طریق توسعه پایه‌های مالیاتی جدید مانند مالیات بر مجموع درآمد، مالیات بر سوداگری، مالیات از پلتفرم‌ها و مشاغل پردرآمد – گامی عملی در این مسیر برداشته شده است.
این روند، از نظر اصول اقتصادی، حرکتی در جهت پایداری بودجه، شفافیت اقتصادی و عدالت مالیاتی محسوب می‌شود.
اما چالش‌ها چیست؟
رشد سریع درآمدهای مالیاتی بدون رشد متناسب در تولید ناخالص داخلی یا بهبود کسب‌وکارها، نگرانی‌هایی نیز ایجاد کرده است:
فشار بیشتر بر بخش رسمی اقتصاد، به‌ویژه فعالان شفاف و ثبت‌شده
توسعه نیافتن زیرساخت‌های مالیاتی برای اخذ مالیات از فعالیت‌های پنهان و غیرمولد
افزایش نارضایتی برخی گروه‌های صنفی که بار مالیاتی بیشتری را تحمل می‌کنند
و نگرانی از اثر منفی بر سرمایه‌گذاری در صورت اجرای ناپخته قوانین مالیاتی
فرصت برای اصلاح ساختاری
با این حال، عبور از درآمدهای نفتی یک نقطه عطف برای اقتصاد ایران است. اگر دولت بتواند همزمان با افزایش درآمدهای مالیاتی:
حلقه‌های فرار مالیاتی را شناسایی کند
بر توزیع عادلانه بار مالیاتی تمرکز کند
و درآمدهای پایدار را صرف توسعه زیرساخت‌های تولید و رفاه اجتماعی کند
می‌توان گفت که ایران پس از دهه‌ها، به مرحله‌ای از بلوغ بودجه‌ای و استقلال مالی نسبی خواهد رسید.
رشد دو برابری درآمد مالیاتی نسبت به درآمد نفتی، اگرچه ناشی از تحریم‌ها، کاهش صادرات نفت و تلاش دولت برای ثبات مالی بوده، اما فرصت مهمی برای بازسازی نظام مالی کشور و حرکت به‌سوی اقتصاد بدون نفت فراهم کرده است.
آینده بودجه‌ریزی ایران، وابسته به این است که آیا مالیات، نه صرفاً به‌عنوان منبع درآمد، بلکه به‌عنوان ابزار مدیریت اقتصادی عادلانه، مورد استفاده قرار گیرد یا خیر.
