به گزارش خبر ۲۴ رضا دهقانی طی یادداشتی نوشت:
۲۴ شهریور ماه، دوحه، پایتخت قطر میزبان نشست اضطراری سران کشورهای عربی و اسلامی است. این نشست در پی حمله هوایی اسرائیل به خاک قطر در ۱۸ شهریور برگزار می‌شود و فرصتی برای بررسی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های جهان عرب و اسلام برای پاسخ به چنین اقداماتی و اعمال فشار بر اسرائیل و متحدانش، به ویژه آمریکا، است. این مقاله به بررسی عمیق پتانسیل‌های اقتصادی و سیاسی این بلوک قدرتمند می‌پردازد.
پتانسیل‌های اقتصادی: قدرت نهفته در اعداد
جهان اسلام و عرب، با جمعیتی بالغ بر ۱.۹ میلیارد نفر و مجموع تولید ناخالص داخلی (GDP) بیش از ۸ تریلیون دلار (بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۴ صندوق بین‌المللی پول)، یک بلوک اقتصادی عظیم محسوب می‌شود. این کشورها در چندین حوزه حیاتی، اهرم‌های قدرتمندی برای فشار اقتصادی در اختیار دارند.
بر اساس برآوردهای بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، کشور اندونزی با ۱.۴۷ تریلیون دلار، ترکیه با ۱.۳۴ تریلیون دلار، عربستان سعودی با ۱.۱۱ تریلیون دلار، مالزی با ۴۴۷ میلیارد دلار و جمهوری اسلامی ایران با ۴۳۴ میلیارد دلار در رتبه‌های اول تا پنجم در میان کشورهای اسلامی هستند.
. انرژی: اهرم سنتی و بی‌بدیل
کشورهای عربی، به ویژه اعضای اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت)، کنترل بخش قابل توجهی از منابع نفتی جهان را در دست دارند. عربستان سعودی، عراق، امارات متحده عربی و کویت از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت جهان هستند.
- ذخایر نفتی: کشورهای عضو اوپک حدود ۷۰ درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند.
- تولید نفت: این کشورها روزانه بیش از ۳۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کنند که سهم عمده‌ای از تولید جهانی است.
- تولید گاز: قطر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع (LNG) جهان، نقشی حیاتی در تأمین انرژی اروپا و آسیا ایفا می‌کند. ظرفیت تولید گاز این کشور بیش از ۱۱۰ میلیون تن در سال است که تا سال ۲۰۲۷ به ۱۴۲ میلیون تن خواهد رسید.
این پتانسیل، یادآور بحران نفتی سال ۱۹۷۳ است، زمانی که کشورهای عربی با تحریم نفتی علیه آمریکا و غرب، اقتصاد آنها را به شدت تحت فشار قرار دادند. در دنیای امروز، هرگونه کاهش تولید یا تغییر در مسیرهای صادرات می‌تواند به طور مستقیم بر قیمت‌های جهانی انرژی، تورم و رشد اقتصادی کشورهای مصرف‌کننده، از جمله آمریکا، تأثیر بگذارد.
۲. بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری: صندوق‌های ثروت حاکمیتی
صندوق‌های ثروت حاکمیتی (Sovereign Wealth Funds) کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به ویژه صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) عربستان سعودی و اداره سرمایه‌گذاری ابوظبی (ADIA)، دارای دارایی‌های عظیمی هستند که مجموع آنها به بیش از ۴ تریلیون دلار می‌رسد.
این صندوق‌ها سهامداران اصلی در بسیاری از شرکت‌های بزرگ آمریکایی و غربی، از جمله شرکت‌های فناوری، مالی و نظامی هستند. خروج یا تهدید به خروج این سرمایه‌ها می‌تواند شوک بزرگی به بازارهای مالی این کشورها وارد کند. به عنوان مثال:
- ADIA بیش از ۹۰۰ میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت دارد.
- PIF عربستان سعودی با بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار، در حال سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در سراسر جهان است.
هرگونه تصمیم برای کاهش سرمایه‌گذاری یا انتقال دارایی‌ها از بازارهای آمریکا و اروپا می‌تواند ابزاری مؤثر برای فشار بر سیاست‌های این کشورها باشد.
۳. تجارت و بازار مصرف: اهرم مصرف‌کننده
جمعیت جوان و رو به رشد جهان اسلام، یک بازار مصرفی بزرگ و جذاب برای شرکت‌های غربی است. مجموع واردات این کشورها از آمریکا و اروپا سالانه صدها میلیارد دلار است.
- تجارت با آمریکا: در سال ۲۰۲۳، کل تجارت بین آمریکا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار بود.
- تجارت با اتحادیه اروپا: کشورهای اتحادیه اروپا نیز شرکای تجاری اصلی کشورهای عربی و اسلامی هستند.
تهدید به تحریم کالاهای غربی یا کاهش روابط تجاری می‌تواند به اقتصاد شرکت‌های چندملیتی، به ویژه در حوزه‌های فناوری، خودرو و کالاهای لوکس، آسیب برساند. از طرفی، این کشورها می‌توانند با ایجاد بلوک‌های تجاری داخلی یا گسترش روابط با قدرت‌های شرقی مانند چین و روسیه، وابستگی خود به غرب را کاهش دهند.
پتانسیل‌های سیاسی: یکپارچگی برای یک هدف مشترک
در کنار قدرت اقتصادی، پتانسیل‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی جهان عرب و اسلام برای ایجاد ائتلاف‌ها و فشار بر اسرائیل و آمریکا بسیار قابل توجه است.
۱. ائتلاف‌های سیاسی و اتحادهای منطقه‌ای
اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) دو نهاد اصلی برای هماهنگی مواضع سیاسی کشورهای عربی و اسلامی هستند. در حالی که این سازمان‌ها در گذشته همواره نتوانسته‌اند یک جبهه متحد ایجاد کنند، اما در شرایط حساس می‌توانند بستری برای تصمیم‌گیری‌های مهم باشند.
- اتحادیه عرب: شامل ۲۲ کشور، از جمله قدرت‌های منطقه‌ای مانند مصر، عربستان سعودی، عراق و الجزایر است.
- سازمان همکاری اسلامی: بزرگ‌ترین سازمان بین‌دولتی پس از سازمان ملل متحد است که ۵۷ کشور با جمعیتی حدود ۱.۹ میلیارد نفر را شامل می‌شود.
این سازمان‌ها می‌توانند با صدور قطعنامه‌های مشترک، محکوم کردن اقدامات اسرائیل در مجامع بین‌المللی و بسیج حمایت از مردم فلسطین، فشار سیاسی را افزایش دهند.
۲. قدرت نفوذ در مجامع بین‌المللی
کشورهای اسلامی و عربی به صورت یک بلوک در نهادهایی مانند سازمان ملل متحد و شورای امنیت حضور دارند. این کشورها می‌توانند با هماهنگی یکدیگر:
- قطعنامه‌هایی علیه اقدامات اسرائیل ارائه دهند.
- در مجمع عمومی، فضای بین‌المللی را همواره در جو ضد اسرائیلی قرار دهند، قطعنامه‌های مجمع هرچند الزام‌آور نیست، اما بار روانی و تبلیغاتی قابل توجهی دارد.
- حمایت کشورهای غیرمتعهد و سایر بلوک‌های منطقه‌ای را جلب کنند.
۳. ائتلاف با قدرت‌های رقیب آمریکا
در جهان چند قطبی امروز، جهان اسلام و عرب می‌تواند با قدرت‌های رقیب آمریکا مانند چین و روسیه همکاری‌های استراتژیک برقرار کند. این همکاری‌ها می‌تواند در زمینه‌های:
- سیاسی: ایجاد جبهه مشترک علیه سیاست‌های آمریکا در منطقه.
- اقتصادی: توسعه تجارت با ارزهای ملی و کاهش وابستگی به دلار.
- نظامی: خرید تسلیحات از این کشورها و کاهش وابستگی به تجهیزات نظامی آمریکا.
به عنوان مثال، چین بزرگ‌ترین خریدار نفت از کشورهای خاورمیانه است و روسیه نیز روابط نزدیکی با بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران و سوریه دارد. این نزدیکی می‌تواند به اهرمی برای فشار بر آمریکا تبدیل شود.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود پتانسیل‌های عظیم، جهان اسلام و عرب با چالش‌های داخلی نیز روبرو است. اختلافات سیاسی و مذهبی، رقابت‌های منطقه‌ای و وابستگی اقتصادی برخی کشورها به غرب، از جمله موانع اصلی برای ایجاد یک جبهه متحد و مؤثر است.
با این حال، حمله هوایی اسرائیل به قطر، به عنوان یکی از کشورهای مهم و دارای روابط نزدیک با غرب، می‌تواند به نقطه عطفی تبدیل شود. این اقدام نشان می‌دهد که هیچ کشوری از منطقه در امان نیست و شاید این بار، سران عرب و اسلام به این نتیجه برسند که تنها راه مقابله با چنین سیاست‌هایی، استفاده از اهرم‌های قدرتمند اقتصادی و سیاسی است. نشستی که امروز در دوحه برگزار می‌شود، می‌تواند گام اول در این مسیر باشد، مسیری که اگر با اتحاد و یکپارچگی طی شود، می‌تواند موازنه قدرت در منطقه را به شکلی بنیادی تغییر دهد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟