به گزارش خبر۲۴، سخنان اخیر مقام معظم رهبری درباب مقایسه انقلاب ایران و فرانسه از حیث بررسی عنصر احساسات به عنوان یک عنوان نیروی محرک انقلاب و در عین حال نیروی منحرف کننده آن در صورت عدم مهار توسط عقلانیت جای تامل بیشتری دارد.
امام و مهار رضاخان-بناپارتیسم
نباید از یاد برد که ایرانیان با انقلاب مشروطه جزو ملل پیشرو در امر نوسازی نظام سیاسی منطبق با نیازهای جهان مدرن بوده اند و از حیث زمان بندی انقلاب مشروطه بعد از انقلاب آمریکا و فرانسه به عنوان سومین انقلاب موفق جهان در سرنگونی نظامی استبداد مطلقه و جایگزینی آن با سلطنت مشروطه حاکی از درک و هوش بالای سیاسی ملت ایران دارد اما انحراف پرداستان این انقلاب توسط انگلیس و سلسله پلهوی و تضعیف امر مشروطه و تقریبا نمایشی شدن اراده ملت و در نهایت احیای استبداد مطلقه توسط رضاخان و پسرش درس بزرگی بود برای روشنفکران و روحانیون کشورمان. باید گفت امام بهترین دانشجوی این کارگاه تاریخی بود. برای درس آموزی از تاریخ البته صرفا نباید محلی‌گرا بود و باید درمقیاس جهانی فکر کرد.
داستان احیای سلطنت بعد از مشروطه صرفا در ایران اتفاق نیفتاده بود. تجربه تخریب جمهوری فرانسه با آن هم تلاش با بناپارتیسم احتمالا تجربه‌ای است که انگلیسی‌ها با مطالعه آن نسخه ای برای منحرف کردن انقلاب مشروطه پیدا کرده بودند.
رضاخان نسخه وطنی ناپلئون شده بود. همچنان که بناپارتیسم ماحصل خستگی مردمی است که برای مدتها گرفتار امواج احساسات و بی‌نظمی ناشی از شرایط سرنگونی استبداد مطلقه و دعواها و انتقامهای شخصی و گروهی در مجالس بود، رضاخان هم در این میان سوار بر موج احساسات وطن دوستانه و ساده انگاری برخی از شخصیتها به سادگی استبداد را دوباره احیا کرد و مجلس مشروطه را با کنار زدن شخصیتهایی چون مصدق تبدیل به کاریکاتور کرد.
امام با مطالعه تاریخ در مقام یک اندیشمند سیاسی متاله به ابتکاری بی‌نظیر رهنمون ساخت تا متناسب با مقتضیات دین و دنیای ایرانیان به طرح نظریه ای برای مهار جدی امکان طغیان احساسات و بازگشت نوعی از استبداد دست بزند. یعنی نظارت ولایت فقیه. تحولات بعد از انقلاب 1357 هم به خصوص فتنه بنی صدر و یارانش و در سالهای بعد ماجراهایی که جریان موسوم به اصلاح طبان در مقاطع مختلف رقم زدند، نشان داد ولایت فقیه اگرچه ظاهرا نظریه‌ای است از دل سنت، اما براساس آینده‌اندیشی شکل گرفته و طراح آن افق پیش روی ایرانیان را در قالب مطالعه تاریخ ملل و انقلابها به خوبی شناخته است و پاسخی درخور به آن دارد.
نظارت و موازنه مضاعف ولایت فقیه
ولایت فقیه علاوه بر ایجاد هماهنگی میان سه قوه، همزمان مرزهای استقلال این سه قوه را در برابر یکدیگر حراست می‌کند و به طور خاص ار از سوی دیگر، ولایت مطلقه فقیه با تشکیل شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان چیزی که در علوم سیاسی نظارت و موازنه check and balance شناخته و به عنوان ستون فقرات مهم در معماری دموکراسی‌های مدرن شناخته میشود، اهرم تعادل‌سازی مضاعف عمل کرده و می‌کند و ارزش این مضاعف‌بودگی ایجاد موازنه بین قوا زمانی مشخص تر میشود که اولا به آرایش سیاسی نیروهای داخلی آن زمان توجه کنیم، دوم اینکه به فرهنگ سیاسی حاکم بر رفتار ایرانیان را بشناسیم، روابط عملی قدرت در سطح جهانی و جایگاه ایران در این روابط را بشناسیم و در نهایت اینکه افق پیشروی مدل سیاسی ای را به عنوان مدل رقیب مدلهای موجود را از حیث کارکرد به درستی درک کرده باشیم از حیث آرایش نیرویهای سیاسی آن زمان امام به خوبی می‌دانست که تعدد گروه‌های سیاسی و وجود ایدئولوژی افراطی در جامعه میتواند حتی نهادهای تثبیت شده را به چالش بکشد و این گروه‌ها بعد از آنکه از نردبان رای مردم بالا رفته و به خصوص دو قوه فعال‌تر و جریان سازتر مجریه و مقنننه را فتح کردند، این نردبان را بیاندازند و اقدام به ایجاد دیکتاتوری مقطعی/ بخشی یا دائوی و کلی بزنند و از حیث فرهنگ سیاسی استبدادزده موجود هم این گروه های سیاسی به راحتی ممکن است به جای عقلانیت بخشی به بدنه جامعه خود اسیر احساسات شوند و جامعه را به تشتت و جنگ داخلی بکشانند به خصوص که تازه انقلاب شده بود و طبعا جامعه مشحون از احساسات بود.
از حیث روابط عمل قدرت در سطح جهانی با توجه به اینکه انقلاب ایران در منطقه حساس غرب آسیا رخ داده بود و این ژئوپلتیک حساس همزمان بود با رقابت ایدئولوژیک بسیار شدید دو قطب شرق و غرب ، یک ایران متلاطم می توانست به راحتی اسیر انواع توطئه‌های طراحی شده توسط یکی از این دو قطب قرار بگیرد. چنانکه دیدیم قرار گرفت و اگر لنگر ولایت نبود، به راحتی سرنوشت بدتر از انقلاب فرانسه یا سایر انقلابهای منحرف شده پیدا میکرد.
در نهایت اما مهمترین ارزشی مدل سیاسی دموکراسی دینی مبنی بر نظارت ولایت فقیه زمانی روشن میشود که دیدی فرازمانی داشته و آن را در ترازوی اخلاق و در نگاه کلان به تاریخ با سایر مدلهای رقیب مقایسه کنیم. شاید ان زمان ارزش یک دموکراسی دینی به اندازه امروز مشخص نبود.
اما آینده نگری امام امروز برای ما از آن جهت روشن تر شده است که به نظاره عملکرد دموکراسی های غربی از پس انواع بحرانهای جهانی و محلی نشسته و شدت انحرافات آنها را حتی بر اساس مقیاس شعارهای خود آنها می‌سنجیم.
این دموکراسی ها اکنون آفتهای خود در قوالب مختلف نشان میدهند: گرفتار شدن به پوپولیسم و گرایش به احیای استبداد( در شدیدترین نوع آن ترامپیسم در آمریکا و سرکوب دانشگاهیان معترض به سیاستهای حمایت از صهیونیسم و گرایش به استفاده از ارتش به جای پلیس در سرکوب معترضان و همینطور ظهور راستگرایان نژادپرست در اروپا) در سطح داخلی و در سطح خارجی، ایجاد بحران اقتصادی بابه راه انداختن جنگ تعرفه‌ها )حمایتگرایی افراطی( علیه حتی متحدان و همینطور حمایت بی‌چون و چرا از صهیونیسم و سکوت دربرابر کشتار دسته جمعی مردم غزه و همینطور حمایت و تحریک ماجراجویی روس‌هراسانه در اوکراین و قربانی کردن مردم این کشور، نمونه‌های بی بدیلی از غیراخلاقی بودن و ناکارآمدی را مدل دموکراسی غربی را به نمایش گذاشته است.
ترامپیسم و بناپارتیسم
یکی از آفات دموکراسی ها بناپارتیسم است که ظهور جنسی از استبداد است که در آن دیکتاتورهایی وارد عرصه قدرت میشوند که ظاهرا نمادهای و نهادهای دموکراتیک را حفظ میکنند اما عملا آنها را تحقیر و تخریب میکنند. استعداد شگرف ناپلئون در دموکراتیک نمایی از خود، در حالی که اغلب نهادهای دموکراتیک (مانند انتخابات یا مجامع) را حفظ کرده بود، بناپارتیسم اما آزادی‌های سیاسی محدود را و مخالفان را سرکوب و منکوب و تحقیر باعث ورود رویکرد او به علوم سیاسی به مثابه یک مکتب(-ism) شد.
سخنان اخیر فرماندار کالیفرنیا در دیکتاتوری دانستن اعزام ارتش برای سرکوب معترضان نشان میدهد اولین دموکراسی دنیای مدرن در نبود نهادی که از تجمع قدرت در قوه مجریه به طور موثر جلوگیری کند، چطور به سادگی تبدیل به جولانگاه فردی با گرایشات بناپارتیستی میشود که از بیان روشن گرایش خود به دیکتاتورهایی چون ناپلئون بناپارت هم ابایی ندارد چنانکه ترامپ در سال 2017 در بازگشت از سفر فرانسه در دور اول ریاست جمهوری بعد از شرکت در مراسم روز ملی فرانسه، در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز گفته استک«کاری که ناپلئون کرد بسیار ارزنده بوده ، او پاریس را بازسازی و خیابان‌ها را به شکل کنونی طراحی کرد ا که البته این سخنان از لحاظ تاریخی اشتاباه و ناشی از اشتباه گرفتن ناپلئون سوم با ناپلئون اول بود.
او در بخشی دیگر از مصاحبه به لشگرکشی ناپلئون اول به روسیه و با اشاره به شکستش در روسیه می گوید: «مشکل او این بود که آن شب به آنجا نرفت چون مشغولیت دیگری داشت و آنها از سرما مردند.» در اینجا هم او با ساده‌سازی از این شکست که نه در یک شب بلکه در شش ماه اتفاق افتاد، نشان میدهد تا چه حد با تاریخ بیگانه است. ترامپ باردیگر نشان میدهد تا چه حد نظام مبتنی بر نظارت و موازنه معمول در برشوریدن یک قوه به خصوص قوه مجریه بر سایر قوا ضعف دارد.
