برای درک بهتر و بیشتر رسانه‌ها، توسعه نظریات رسانه، مفاهیم و چشم اندازها ضروری است. به همین دلیل رسانه‌ها یکی از آن موضوعاتی هستند که دستمایه تحقیقات فراوانی توسط اندیشمندان مختلفی بوده‌اند. نظریه‌ها و تئوری‌های متفاوتی سعی داشته‌اند تا درک ما از رسانه‌ها را توسعه دهند و ما را با دنیای رسانه‌ها بیشتر آشنا کنند. در این پست آموزشی در زیست پلاس سعی خواهیم کرد تا مهم‌ترین نظریات رسانه و ارتباطات را به شما معرفی کنیم. پس با ما همراه باشید.
رسانه‌ها بخش غیر قابل تفکیک و همواره حاضر در زندگی روزمره‌ی ما هستند که توانایی بسیار زیادی برای شکل دادن به شیوه زندگی، فرهنگ و جوامع انسانی را دارند. این مسئله آنقدر از نظر مارشال مک لوهان مهم بوده، که یکی از مهم‌ترین عوامل تحول جوامع انسانی را رشد ابزارهای ارتباطی می‌داند. در این میان اما، برای تحلیل، تفسیر و درک رسانه‌ها، نظریات رسانه و ارتباطات به میدان آمده‌اند، تا بتوانند ما را در شناخت بهتر این پدیده‌ها یاری دهند.
نظریات رسانه و ارتباطات چیست؟
هدف تئوری و نظریه، تشریح و کمک به درک و تفسیر پدیده‌‌ای است که تئوری پرداز تلاش می‌کند آن را توضیح دهد که چرا این پدیده به شیوه‌های خاص اتفاق می‌افتد؟ نظریه‌ها ارکان اساسی علوم را تشکیل می‌دهند، چرا که تمامی تفسیرها و تحلیل‌های ما از پدیده‌های طبیعی و اجتماعی در قالب آن‌ها صورت می‌گیرد. فرد اینگلیس می‌گوید:
نظریه را می‌توان نوعی عدسی به شمار آورد که وقتی از درون آن نگاه می‌کنیم، این امکان را فراهم می‌آورد تا آنچه را در جریان است به روشنی مشاهده کنیم.
با توجه به تعریف مختصری که از نظریه ارائه کردیم، نظریه پردازان رسانه، می‌کوشند تا نحوه عملکرد رسانه‌ها، نقش آن‌ها در جامعه و تاثیر آن‌ها بر افراد را درک و تفسیر کنند. اولین سوالی که نظریات رسانه به آن پاسخ می‌دهند است که «در فرایند رسانه‌ای، چه اتفاقی در حال وقوع است؟». در گام دوم، هدف نظریات رسانه توضیح پدیده است. برای مثال یک تئوری رسانه می‌کوشد تا به این سوال پاسخ دهد که چرا و چگونه با پخش یک سریال تلویزیونی، اغلب نامگذاری‌های سال در ثبت احوالِ کشور، به نام شخصیت اصلی آن سریال انجام شده است؟ یا نظریه رسانه در حوزه بررسی تاثیرات رسانه تلاش می‌کند تا به این سوال پاسخ بدهد که آیا مطبوعات می‌توانند بر انتخابات سیاسی یک کشور اثر مستقیم داشته باشند؟
بنابراین، نظریات رسانه، ضمن مواجهه‌ی واقعی با رسانه‌ها، سعی می‌کنند که آن‌ها را شرح و تفسیر کرده و درک ما را از نقش و تاثیر رسانه‌ها و ارتباطات در زندگی روزمره افزایش دهند.
گذشته نه تنها شامل مسیرهای تئوریکی است که پیموده شده، بلکه از آن دسته از تئوری‌هایی را هم شامل می‌شود که مورد غفلت قرار گرفته و یا به کناری زده شده‌اند. (کورین ویلیامز)
دسته بندی نظریات رسانه
وقتی درباره نظریات رسانه و ارتباطات سخن می‌گوئیم، به معنای آن است که وارد حوزه‌ای پر چالش شده‌ایم. همانطور که گفتیم، هدف تئوری و نظریه، تشریح و کمک به درک و تفسیر آن پدیده‌‌ای است که تئوری پرداز در تلاش است تا آن را توضیح دهد. به همین دلیل، وقتی می‌خواهیم وارد نظریات رسانه و ارتباطات شویم، یعنی قرار است وارد عرصه‌ای شویم که در آن رسانه‌ها از جهات مختلفی مورد بررسی و تحلیل و تفسیر قرار خواهند گرفت و قاعدتا، با توجه به تنوع فکری محققان عرصه رسانه، با تناقض‌ها و تضادهایی هم در این عرصه مواجه خواهیم شد.
به طور کلی نظریات رسانه و ارتباطات در چند دسته‌ی قرار می‌گیرند:
- دسته اول: نظریه‌هایی که رسانه‌ها را ناظر به اجتماع بررسی می‌کنند و در تلاشند تا اثر رسانه‌ها را بر روی جامعه بررسی کنند.
- دسته دوم: نظریه‌های مربوط به فرایند ارتباط‌های جمعی و عناصر مختلف میان این فرایند.
- دسته سوم: نظریاتی که تنها بر یک عرصه خاص از عناصر ارتباطات می‌پردازند و آن را مورد بررسی و کاوش خودشان قرار می‌دهند.
- دسته چهارم: نظریاتی که به بررسی تحول جامعه و ارتباط آن با تغییرات وسایل ارتباط جمعی می‌پردازند.
- دسته پنجم: نظریاتی که به بررسی کارکردهای رسانه در جامعه می‌پردازند.
- و…
