این روزها رسانهها جای خود را در زندگی ما باز کرده‌اند و زندگی بدون آن‌ها تقریبا قابل تصور نیست؛ اما رسانه، علاوه بر مزیت‌های فراوانی که دارد، در صورتی که شیوه درستِ استفاده از آن را ندانیم، می‌تواند منشاء آسیب‌های زیادی هم باشد که اغلب آن‌ها متوجه خانواده و فرزندان است. ولی نگران نباشید. در این پست آموزشی با زیست پلاس همراه شوید، تا شما را با اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده‌ها آشنا کنیم.
اعتیاد اینترنتی، نوموفوبیا، سلفیتیس و … تنها بخشِ کوچکی از آسیب‌های رسانه‌های جدید است. در دوره‌ای که بیشتر زمان کودکان و نوجوانان با اینترنت، کامپیوتر، تبلت، گوشی‌های هوشمند، کنسول‌های بازی و … سپری می‌شود، خانواده‌ها نگرانند. دلیل این نگرانی آن است که بیشتر آسیب‌های رسانه‌ای متوجه کودکان و نوجوانان است. معمولاً اولین سوالی که والدین بعد از مراجعه به مراکز مشاوره مطرح می‌کنند این است که اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده چیست؟ چه باید بکنیم؟ در چه سن و سالی باید برای فرزندان خود موبایل خریداری کنیم؟ نحوه استفاده او از تلفن همراه چقدر باید باشد؟ راهکارهای جلوگیری از آسیب‌های رسانه‌ای برای کودکان و نوجوانان چیست؟
از سویی دیگر نیز، استفاده اعتیادگونه از رسانه‌های جدید یکی از معضلات روابط میان همسران شده است. آن‌ها در جلسات مشاوره گله‌هایی دارند و می‌گویند (همسر من مدام سرش داخل گوشی است! من نگرانم. نکند در حال خیانت به من است! او شب‌ها مدام با گوشی بازی میکند! توجهش به من کم شده و نیازهای مرا نمی‌بیند و…) که همگی حکایت از عمقِ آسیبی دارند که رسانه‌های ارتباط جمعی و به خصوص جدیدترین نوع آن‌ها، یعنی فضای مجازی، می‌توانند خانواده‌ها را دچار آن کنند. در ادامه در زیست پلاس با اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده، با محوریت مراقبت از فرزندان آشنا خواهیم شد.
ملاک تشخیص مدیریت مصرف رسانه در خانواده
قبل از آنکه به بیان اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده بپردازیم، لازم است به این سوال مهم پاسخ بدهیم که اساسا، ملاک اصلی سنجش صحت و سقم استفاده از رسانهها به صورت کلی چیست؟ در اینباره می‌توان گفت که سنجه و ملاک اصلی برای سنجیدن استفاده، یا عدم استفاده صحیح و استاندارد از رسانهها دو چیز است: اول عدم اختلال در سلامتی (جسمی، روانی، خانوادگی، اجتماعی، معنوی) و دوم عدم اختلال در رشد (تحصیلی، فردی، خانوادگی و …). بنابراین، در صورتی که استفاده از رسانهها باعث اختلال در سلامتی و یا در افول رشد شما یا فرزندان شما شود، بدین معناست که استفاده شما از رسانهها، استفاده‌ی صحیح و سالمی نبوده است. اما اگر با استفاده از رسانهها، کیفیت رشد شما دچار آسیبی نشده و همچنین سلامتی شما به مخاطره نیفتد، این به معنای آن است که استفاده شما از رسانهها استاندارد بوده است.
برای مثال اگر رسانهها و فضای مجازی تمام زمان من یا کودکان من را پر کرده است؛ یا باعث سردی و کمرنگ شدنِ روابط میان من و همسرم شده است؛ یا در من و فرزندانم ایجاد کج خلقی و پرخاش کرده است، این یعنی یک جای کار می‌لنگد و این نوع از استفاده از رسانه، بر خلاف سنجه اساسی مصرف رسانه‌هاست.
اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده
حالا که سنجه‌های اصلی را دانستید، خودتان را آماده کنید تا چند نکته مهم را به شما بگوئیم. البته قبل از آن که به معرفی و تشریح اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده بپردازیم، باید بگوئیم که نترسید! ترس نه تنها کارساز نیست، بلکه کار را دشوار میکند. به جای ترسیدن، باید تدبیر و تعقل کرد و آماده‌ی آموختن مهارت‌هایی شد که می‌توانند یاری رسان ما باشند. پس آماده شوید، تا با هم، به یادگیری این مهارت‌ها بپردازیم.
- اصل قانونمندی
قانون ضامن سلامت و بقای زندگی اجتماعی و موفقیت خانواده و یکی از مهم‌ترین اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده است. البته منظور ما از قانون و قانونمندی، نظامی‌گری در خانواده نیست؛ بلکه داشتن قاعده و ضابطه در جریان کلِ زندگی است. مقررات و قوانین خانه می‌تواند برای کودکان و نوجوانان نظم، مسئولیت پذیری و کار گروهی را به ارمغان بیاورد. اگرچه قوانین اغلب با تغییر اوضاع و بزرگتر شدن فرزندان کمی تغییر می‌کنند، اما تدوین برخی از قوانین اساسی یک تمرین عالی در ایجاد یک خانه کارآمد و هدفمند است.
در مدیریت رسانه قانونگذاری اصل اول است. تا قانونگذاری درستی برای استفاده از رسانهها نباشد، قطعا نمی‌توان توقع داشت که از رسانهها به درستی و با توجه به معیارهای مدیریت رسانه در خانواده استفاده شود. البته برای وضع این قوانین باید به 5 سوال کلیدی پاسخ دهید که در اصل دوم به آن‌ها خواهیم پرداخت. پاسخ‌گویی به این سوالات، می‌تواند روشن کننده چگونگی وضع این قوانین در خانواده باشد که بسیار مهم است.
نکته: باید توجه داشته باشید که قانونمندی یکی از الزاماتِ مهم تربیت فرزندان در تمامِ زمینه‌هاست. خانواده‌ی بدون قانونمندی به موفقیت نخواهد رسید. البته صرفِ قانونگذاری برای رسانه نیز بدون آنکه قبل از آن خانواده دارای قوانینی در زمینه‌های مختلف باشد اثر خاصی نخواهد داشت؛ چرا که قانونمداری و ضابطه‌مندی باید روح حاکم بر خانواده باشد که این مسئله به مرور زمان حاصل می‌شود، نه به یکباره.
- اصل تعیین مرز
اصل دوم از اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده، اصل تعیین مرز، با پاسخدهی به سوالات پنجگانه در نسبت با تک تک اعضای خانواده است. استفاده قانونمندانه از رسانهها، بدون مرزبندی و مشخص کردنِ پاسخی صحیح به 5 سوال کلیدیِ زیر بی معناست. حتی بعضی پاسخ به این سوالات را در قالب یک رژیم مصرف در نظر گرفته و نام آن را رژیم مصرف رسانه‌ای نیز گذاشته‌اند. این 5 سوال کلیدی، درباره‌ی نحوه استفاده از رسانهها به این شکل مطرح می‌شوند:
- چه کسی؟ یعنی قبل از استفاده از رسانهها باید به درستی معلوم و مشخص شود که چه کسی قرار است از رسانهها استفاده کند؟ آیا جنسیت او دختر است؟ یا پسر است؟ در چه سنی و در کدام یک از مراحل رشد قرار دارد؟ دارای چه سطحی از تحصیلات است؟ برای مثال اگر فرزند شما تازه 6 سال سن دارد، خرید گوشی مستقل هوشمند برای او مناسب نخواهد بود. اگر سن او 10 سال است، باید مطابق با رده‌بندی سنی خود بتواند انیمیشن‌ها و بازی‌های رایانه‌ای را ببیند.
- چه چیزی را؟ یعنی شخصی که قرار است از رسانهها استفاده کند، قرار است از کدام رسانه استفاده کند؟ قرار است که در معرض کدام پیام رسانه‌ای، برنامه‌ی تلویزیونی، پیامرسان اجتماعی و … قرار بگیرد؟ کودک باید کدام برنامه‌ی تلویزیونی رو ببیند؟ پدر و مادر چطور؟
- چه مقداری؟ تا چه میزان و اندازه باید از رسانهها بهره ببرد؟ نمی‌شود که هر زمان و هر لحظه از رسانه بدون قاعده استفاده کرد؛ بلکه باید این استفاده از رسانهها قانومند و ضابطه‌مند باشد.
- در چه مکانی؟ آیا در هر کجا و مکان استفاده از رسانهها بلامانع است؟ یا آنکه استفاده از رسانهها باید در مکان خاصی باشد؟
- در چه زمانی؟ آیا در هر لحظه و ساعت جایز است از رسانهها استفاده کند؟ یا باید در یک زمان خاصی برای استفاده از آن‌ها وقت بگذارد؟
با استفاده از پاسخ به این سوالات، شما قادر خواهید بود که اصل اول را کامل کرده و یک قانون رسانه‌ای برای خانواده خود وضع کنید.
- اصل جایگزنی
یکی از مهم‌ترین اصول مدیریت مصرف رسانه در خانواده‌ها اصل جایگزینی است. والدین باید یک برنامه ریزی دقیق و جدی برای پر کردن زمان فرزندان خود با مواردی غیر از رسانه باشند. باید گاهی با فرزندان خود که سنین کودکی و نوجوانی هستند وقت گذرانی کرده و با آن‌ها به بازی و گفتگو بپردازید. همچنین بازی‌های جذاب فکری می‌تواند جایگزینی برای بازی‌های رسانه‌ای باشد. برای طبیعت گردی و تفریح در دل طبیعت برنامه داشته باشید. در صورتی که برای شما ممکن باشد باید هفته‌ای یکبار آن‌ها را به طبیعت ببرید و با تفریحات سالم آشنا کنید. به طور کلی، هر آنچه که شما برای آن‌ها وقت بگذارید و جایگزین‌های بدون آسیبی برای رسانهها برای آن‌ها پیدا کنید، از رسیدن آسیب به آن‌ها جلوگیری کرده‌اید.
- اصل اندیشه نقاد
یکی از اصول مهم مدیریت مصرف رسانه در خانواده اصلِ اندیشه نقاد است. شما باید در این اصل با روش‌های مختلف و متنوعی به کودکان و نوجوانان خود بیاموزید که پیام‌های رسانه‌ای را نقد کنند. این کار سخت نیست. گاهی در حالی که شما با خانواده خود در حال دیدن یک فیلم مناسب هستید، بعد از آن سر صحبت را درباره فیلم باز کنید و از آن‌ها سوال کنید که نظرشان درباره این فیلم چه بوده و این فیلم قصد انتقال چه پیامی را داشته است؟ همچنین در حین گفتگو به آن‌ها این گزاره را بیاموزید که رسانهها در تولیدات خود هدف دارند.
- اصل همراهی
یکی دیگر از اصول مهم مدیریت مصرف رسانه در خانواده که به عنوان آخرین اصل به آن اشاره میکنیم، اصلِ همراهی است. شما باید فرزندانِ خود را در مسیر رشد و بلوغ آن‌ها همراهی کنید. بعد از آن که در اصل تعیین مرز توانستید بازی‌ها یا انیمیشن‌های مناسب او را پیدا کرده و زمان مشخصی برای استفاده از رسانه برای او تعیین نمائید، حالا نوبت به آن میرسد که خودتان در آن زمان با او همراه شده و گاهی درباره چیزی که میبینید یا بازی‌ای که انجام میدهد گفتگو کنید. فراموش نکنید که فرزندانِ شما توسط شما تربیت خواهند شد.
بسیار خوب، امیدواریم که از این مقاله در زیست پلاس لذت کافی را برده باشید. از شما دعوت میکنیم که نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
