گزارش اختصاصی خبر ۲۴؛ اعلام رسمی سازمان غذا و دارو مبنی بر اینکه مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران طی سال ۱۴۰۳ حدود سه‌ونیم برابر میانگین جهانی است و ایران در رتبه نخست مصرف در میان ۶۵ کشور بررسی‌شده قرار دارد، تنها یک داده تکان‌دهنده نیست؛ نشانه‌ای از یک وضعیت پیچیده‌تر در رابطه مردم ایران با دارو، نظام سلامت، فرهنگ مصرف و ساختار اقتصادی بازار درمان است. این مسئله، صرفاً مشکل پزشکی نیست؛ مسئله‌ای اجتماعی، فرهنگی و ساختاری است.
نشانه‌ای از یک فرهنگ درمان‌محور و دارومحور
ایران سال‌هاست با الگوی «درمان‌محوری» دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ جامعه‌ای که در آن تصور عمومی این است که بیماری باید با دارو حل شود و «دارو قوی‌تر» نشانه درمان بهتر است. آنتی‌بیوتیک نیز قربانی همین برداشت عمومی شده است.
در بخش مهمی از جامعه، مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک رفتاری عادی است؛ از سرماخوردگی ساده تا دردهای گلو، در ذهن بسیاری از مردم بدون آنتی‌بیوتیک درمان‌شدنی نیست.
ساختار نظام سلامت
یکی از عوامل ساختاری، فشار زمانی و اقتصادی بر پزشکان است. در ویزیت‌های کوتاه، با حجم زیاد بیمار و توقع عمومی برای «تجویز دارو»، طبیعی است که تجویز آنتی‌بیوتیک به راه‌حل سریع‌تر تبدیل شود. در چنین شرایطی، مقاومت پزشکان در برابر درخواست بیمار به معنای از دست دادن اعتماد یا رضایت اوست.
دسترسی آسان؛ داروخانه به‌عنوان نزدیک‌ترین مسیر درمان
گرچه فروش بدون نسخه آنتی‌بیوتیک‌ها ممنوع است، اما دسترسی غیررسمی و فروش آسان عملاً این ممنوعیت را بی‌اثر کرده است. وقتی دریافت یک نسخه رسمی به‌مراتب پرهزینه‌تر و وقت‌گیرتر از خرید مستقیم از داروخانه است، مصرف‌کننده مسیر میان‌بر را انتخاب می‌کند.
اقتصاد درمان؛ دارو به‌عنوان کالای قابل‌دسترس
یارانه‌دار بودن بسیاری از داروها، از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، باعث شده قیمت تمام‌شده برای مصرف‌کننده پایین‌تر از واقعیت باشد. مصرف بالا در چنین نظامی، بیشتر به‌عنوان یک هزینه اجتماعی بروز می‌کند تا یک هزینه فردی؛ نتیجه این می‌شود که انگیزه‌ای برای مدیریت مصرف وجود ندارد.
خلأ آگاهی عمومی؛ مقاومت میکروبی هنوز جدی گرفته نشده
مفهوم «مقاومت میکروبی» هنوز به اندازه خطر واقعی‌اش در افکار عمومی جا نیفتاده است. برای بسیاری، آنتی‌بیوتیک صرفاً یک داروی قوی است، نه عاملی که در صورت مصرف نادرست می‌تواند بیماران آینده را در برابر عفونت‌های عادی بی‌دفاع بگذارد. همین بی‌توجهی عمومی باعث می‌شود هشدارهای علمی کمتر اثرگذار باشد.
نقش فناوری؛ چیزی که هنوز کامل وارد عرصه نشده
سازمان غذا و دارو به ضرورت پایش تجویز از طریق فناوری‌های داده‌محور اشاره کرده است. اما واقعیت این است که سامانه یکپارچه و هوشمند تجویز و مصرف دارو هنوز به بلوغ کافی نرسیده است. نبود داده‌های دقیق یعنی نبود سیاست‌گذاری دقیق؛ مسئله‌ای که عملاً امکان مدیریت مصرف را محدود می‌کند.
در مجموع باید گفت، مصرف سه‌ونیم برابر میانگین جهانی به معنای یک خلأ بزرگ در سیاست‌گذاری سلامت است. برای اصلاح این وضعیت باید:
1. نظام آگاهی‌رسانی عمومی بازسازی شود؛ مقاومت میکروبی باید مانند یک خطر ملی معرفی شود.
2. تجویز غیرضروری از طریق استانداردهای سختگیرانه و نظارت هوشمند کنترل شود.
3. دسترسی غیرقانونی به آنتی‌بیوتیک قطع شود؛ بدون نسخه، بدون دارو.
4. سامانه ملی داده برای پایش لحظه‌ای تجویز و مصرف ایجاد شود.
5. اصلاحات اقتصادی در حوزه قیمت‌گذاری، مصرف را از یک رفتار بدون هزینه به رفتار قابل‌مدیریت تبدیل کند.
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک فقط یک آمار نگران‌کننده نیست؛ نشانه یک چرخه معیوب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که ادامه آن می‌تواند سلامت نسل‌های بعدی را به مخاطره بیندازد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟