بگذارید داستانی را برایتان تعریف کنم. حتما برایتان پیش آمده است که تلویزیون را روشن کرده‌اید و وسطِ تماشای فیلم مورد علاقه‌یتان که هستید، به یکباره سر و کله‌ی پیام‌های بازرگانی پیدا می‌شود که در حالِ تبلیغِ یک مارک مایع ظرفشویی است. در اینجا، اگر شما بعد از شنیدنِ تعریف و تمجید‌های این پیام بازرگانی جذبِ آن‌ها شوید و فردای آن روز که به هر دلیلی بیرون رفته‌اید، آن مایع را بخرید و با خودتان به خانه بیاورید، احتمالا بدون تفکر نقادانه و به صورت منفعلانه با رسانه مواجه شده‌اید. اما اگر شما مهارت تفکر نقادانه داشته باشید، قطعا رفتارِ دیگری از خودتان نشان خواهید داد. در ادامه با ما همراه باشید، تا شما را با 5 تکنیک تفکر نقادانه در مواجهه‌ی با رسانه‌ها و پیام‌های رسانه‌ای آشنا کنیم.
تفکر نقادانه، مهارتی برای زندگی منطقی‌تر!
اجازه دهید قبل از بیان تکنیک‌های تفکر نقاد در رسانه، با شما صحبت کوتاهی درباره مهارت‌های زندگی که یکی از آن‌ها تفکر نقاد است داشته باشم. در واقع مهارت های زندگی (life skills) به شما یاد خواهند داد که زندگی بهتر و موفق‌تری را تجربه کنید. برای مثال فرض کنید که خدایی نکرده در خیابان ماشین دیگری به ماشین شما برخورد می‌کند و شما سخت عصبانی می‌شوید. اینجاست که ممکن است آنچنان از کوره در بروید که ناخواسته با آن شخص دست به یقه شوید و کار به جاهای وحشتناک وجبران ناپذیری برسد. اما اگر شما مهارت کنترل خشم و هیجانات را می‌دانستید، قطعا کار به اینجا نمی‌کشید. مهارت‌های زندگی مجموعه مهارت‌هایی هستند که می‌توانند شما را بهبود زندگی و رضایت از آن برسانند. در واقع این مهارت‌ها فرد را قادر می‌سازند تا به طور موثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شود.
یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی، مهارت تفکر نقاد یا تفکر نقادانه (Critical thinking) است. مهارت تفکر نقاد به شما توانایی چگونه فکر کردن و استدلال آوری را هدیه می‌کند. اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر بگوئیم، در واقع تفکر نقادانه یک فرایند شناختی فعال، هدفمند و سازمان دهی شده است که به وسیله آن می‌توانیم تفکرخود و دیگران را بررسی کرده و درک خود از وقایع را ارتقا دهیم. شما به وسیله‌ی تفکر نقاد می‌توانید:
- غلط را از درست
- مبالغه را از واقعیت
- و ایده‌های شخصی را از نظریات علمی
بازشناسی کنید. بنابراین تفکر نقاد یکی از مهارت‌های مهم‌ِ زندگی است که در کنار سایر مهارت‌های زندگی مانند تفکر خلاق، مهارت خوآگاهی، مهارت همدلی، کنترل هیجانات و … می‌تواند در بهود زندگی بسیار موثر باشد. همچنین تفکر نقادانه یکی از اصولِ اساسی ارتقای سواد رسانه‌ای است که هر چقدر در آن قوی‌تر شوید، سواد رسانه‌ای شما نیز ارتقا پیدا خواهد کرد.
4 اصل در تفکر نقادانه!
قبل از آنکه با 5 تکنیک تفکر نقادانه در مواجهه با رسانه‌ها آشنا شویم، اجازه دهید شما را با 4 اصلِ تفکر نقادانه آشنا کنیم. تفکر انتقادی دارای 6 اصل است که عبارت‌اند از:
- جسارت و پایداری در اندیشه ورزی: بدون جسارت نمی‌توانم منتقادانه فکر کرد. برای داشتنِ یک تفکر نقاد، باید در اندیشه ورزی جسور و پایدار باشید.
- استقلال فکری: تفکر نقادانه یعنی اندیشه‌ی مستقل. البته پذیرش حرف دیگران بد نیست! اما باید منتقدانه بپیرید و خودتان به تنهایی دارای اندیشه‌ای مستقل و هویتِ فکری شخصی باشید. نهایتا این شما هستید که باید با استدلال و منطق به یک نظام فکری منظم دست بیابید.
- تعامل میان عقل و عاطفه: دلیل شکست در بسیاری از تصمیماتِ ما، غلبه هیجانات و عواطف است. اما شخص دارای تفکر نقادانه معمولا مستدل و منتقدانه و به دور از عاطفه‌زدگی می‌اندیشد و به نتیجه میرسد.
شکاکیت: شکِ دائم خوب نیست؛ اما مقدمه‌ی استدلال‌های یقینی شک است. شما باید به پیام‌ها و اطلاعاتی که به دستتان میرسد، تا وقتی به درستی آن‌ها یقین نکرده‌اید، شک کنید. این نحوه از برخورد می‌تواند باعثِ دوری شما از خطا و اشتباهات شود
