به گزارش خبر۲۴، اظهارات رهبر انقلاب اسلامی در مراسم بزرگداشت شهید آیت الله رئیسی و شهدای پرواز اردیبهشت 1403، مذاکرات با آمریکا را بی‌ثمر خواند و ریشه آن را در سیاست‌های خصمانه و دوگانه غرب دانست. این بی‌اعتمادی عمیق، که از فشار حداکثری آمریکا، تهدیدات اروپا، و تناقض‌های دیپلماتیک سرچشمه می‌گیرد، مذاکرات را در لبه پرتگاه قرار داده است.
1. فشار حداکثری و ترفندهای دوپهلوی آمریکا
الف. جنگ روانی و اتهام‌زنی
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از بازگشت به قدرت، نسخه‌ای تهاجمی‌تر از فشار حداکثری را علیه ایران به کار بسته است. او در نشست سرمایه‌گذاری عربستان و آمریکا، ایران را «عامل اصلی بی‌ثباتی خاورمیانه» نامید و مدعی شد تحریم‌های دوره اولش، حمایت مالی ایران از گروه‌های منطقه‌ای را مختل کرد. اتهام تأمین مالی حمله 7 اکتبر 2023 حماس، بخشی از عملیات روانی برای تضعیف مشروعیت ایران و تحریک نارضایتی داخلی است.
ب. دیپلماسی زیر سایه تهدید
ترامپ در تناقضی آشکار، از آمادگی برای توافق سخن می‌گوید، اما همزمان تهدید می‌کند که صادرات نفت ایران را به صفر می‌رساند. این دوگانگی، که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، آن را نشانه بی‌اعتباری دیپلماتیک آمریکا می‌داند، مذاکرات را به میدان مین تبدیل کرده است. این رویکرد دوپهلو، زنجیره‌ای از بی‌اعتمادی را تقویت می‌کند که حلقه بعدی آن در تیم مذاکره‌کننده آمریکا نمایان می‌شود.
2. آشوب در واشنگتن: دیپلماسی بدون قطب‌نما
الف. تناقض‌های مذاکره‌کننده ارشد
استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، در مصاحبه با ABC اعلام کرد که هیچ سطحی از غنی‌سازی اورانیوم در ایران پذیرفتنی نیست. این موضع، در تضاد با اظهارات پیشین او در مذاکرات عمان (قبول غنی‌سازی 3.6 درصد)، شکاف در تیم آمریکا را عیان کرد. مارکو روبیو، وزیر خارجه، با اصلاح این اظهارات و تأکید بر «واردات مواد غنی‌شده»، بر این آشوب افزود.
ب. فشارهای داخلی، حلقه گمشده انسجام
این ناهماهنگی‌ها، که ریشه در فشارهای لابی‌های ضدایرانی و گروه‌های تندرو دارد، نشان‌دهنده فقدان استراتژی منسجم است. این آشفتگی، حلقه‌ای کلیدی در زنجیره بی‌اعتمادی ایران به غرب است و مذاکرات را به بازی حدس و گمان تبدیل کرده است، که حلقه بعدی آن در اروپا شکل می‌گیرد.
3. شمشیر داموکلس اروپا: مکانیسم ماشه و بازی دوگانه
الف. تهدید بازگشت تحریم‌ها
تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان، بریتانیا) با اهرم مکانیسم ماشه، که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را ممکن می‌سازد، ایران را تحت فشار قرار داده است. ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، در کنار رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، هشدار داد که شکست مذاکرات، ماشه را فعال می‌کند. گروسی با ضرب‌الاجل چند هفته‌ای، این تهدید را تقویت کرد، حلقه‌ای دیگر در زنجیره فشار غرب.
ب. حاشیه‌نشینی و تلاش برای بازگشت
کنار گذاشته شدن اروپا از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، تروئیکا را به اتهام‌زنی‌های موشکی و بازداشت اتباع ایرانی به بهانه‌هایی مانند ارتباط با طرح‌های ضداسرائیلی سوق داده است. ادعای بارو درباره تهدید موشک‌های ایرانی برای مارسی، تلاشی برای ایفای نقش «پلیس بد» و جلب توجه دولت ترامپ است.
ج. قمار پرریسک اروپا
تعارض منافع با آمریکا و وابستگی اروپا به ثبات بازارهای انرژی، مکانیسم ماشه را به شمشیری دو لبه تبدیل کرده است. بقایی هشدار داد که این ابزار می‌تواند به خود اروپا ضربه بزند. این حلقه فشار، با پاسخ قاطع ایران تکمیل می‌شود.
4. دیپلماسی قاطع ایران در برابر تله‌های غرب
الف. دفاع از حق غنی‌سازی
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، غنی‌سازی را حق غیرقابل مذاکره تحت پیمان NPT دانست و هشدار داد مطالبات غیرواقعی، مذاکرات را به بن‌بست می‌کشاند. سعید خطیب‌زاده و مجید تخت‌روانچی، رویکرد «غنی‌سازی صفر» را محکوم به شکست خواندند و اتهامات تسلیحاتی را «سفسطه» دانستند، حلقه‌ای محکم در زنجیره مقاومت ایران.
ب. استقلال دیپلماتیک، خط قرمز تهران
رهبر انقلاب با اشاره به تجربه مذاکرات غیرمستقیم دوره شهید رئیسی، تأکید کردند که اصرار غرب بر مذاکره مستقیم، ناشی از ناتوانی در تحمیل خواسته‌ها از طریق تهدید یا تطمیع است. این موضع، عزم ایران برای حفظ استقلال دیپلماتیک را نشان می‌دهد و حلقه‌ای کلیدی در استراتژی تهران برای مقابله با فشارهای غرب است.
5. شطرنج دیپلماتیک: فرصت‌ها و تهدیدات در لبه پرتگاه
الف. انعطاف حساب‌شده ایران
ایران با پیشنهاد کاهش غنی‌سازی از 60 درصد به 3.67 درصد در ازای لغو تحریم‌ها و آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده، انعطاف دیپلماتیک خود را نشان داده است. این پیشنهاد، حلقه‌ای از زنجیره تلاش ایران برای حفظ مذاکرات در مسیر منطقی است.
ب. تهدیدات پیش‌رو
فشارهای اسرائیل و رویکرد سینوسی آمریکا، مذاکرات را شکننده کرده است. تهدید مکانیسم ماشه نیز خطر بن‌بست دائمی را افزایش می‌دهد، حلقه‌ای که می‌تواند زنجیره دیپلماسی را پاره کند.
ج. فرصت‌های استراتژیک
شکاف میان اروپا و آمریکا، و تمایل کشورهای عربی مانند عربستان و امارات به تنش‌زدایی با ایران، فرصتی برای تهران ایجاد کرده است. ناکامی‌های نظامی آمریکا در یمن و پرهیز از تقابل مستقیم، واشنگتن را به فشار اقتصادی و روانی محدود کرده است. این حلقه، فضایی برای مانور دیپلماتیک ایران فراهم می‌کند.
6. پایان بازی یا ادامه شطرنج؟ غرب در دوراهی
مذاکرات هسته‌ای ایران در گرداب بی‌اعتمادی، فشار حداکثری، و تناقض‌های غرب گرفتار شده است. زنجیره فشارهای آمریکا، ناهماهنگی‌های داخلی‌اش، تهدیدات اروپا، و پاسخ قاطع ایران، مذاکرات را به شطرنجی پرمخاطره تبدیل کرده است. ایران با تکیه بر حقوق هسته‌ای و استقلال دیپلماتیک، آماده مذاکره در چارچوب منافع ملی است. اما اگر غرب مطالبات غیرواقعی و رویکردهای خصمانه را کنار نگذارد، همان‌طور که رهبر انقلاب هشدار دادند، این بازی در بن‌بست باقی خواهد ماند.
