به گزارش خبر۲۴،منطقه قفقاز جنوبی، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک حساس و همجواری با ایران، همواره صحنه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. پیشنهاد اخیر آمریکا برای کنترل دالان زنگزور، تحت پوشش میانجی‌گری صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از سوی تحلیلگران به‌عنوان تلاشی برای گسترش نفوذ محور ترکی-عبری-غربی در این منطقه راهبردی ارزیابی شده است. این اقدام نه‌تنها حاکمیت ملی ارمنستان را تهدید می‌کند، بلکه امنیت و منافع ژئوپلیتیک ایران و روسیه را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد.
1. زمینه‌های ژئوپلیتیک پیشنهاد آمریکا
پیشنهاد ایالات متحده برای کنترل دالان زنگزور، مسیری 32 کیلومتری که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، در بستر تنش‌های جاری میان ارمنستان و آذربایجان مطرح شده است. این پیشنهاد در حالی ارائه می‌شود که مذاکرات صلح بین دو کشور به دلیل شروط سخت‌گیرانه باکو، از جمله اصلاح قانون اساسی ارمنستان، به بن‌بست رسیده است. تحلیلگران معتقدند این اقدام بخشی از راهبرد کلان غرب برای مهار قدرت‌های مستقل نظیر ایران و روسیه در اوراسیا و غرب آسیا است. حضور نظامی-امنیتی غرب در این کریدور، دسترسی آزاد باکو به نخجوان را تضمین کرده و همزمان اهرم فشاری علیه ایران و روسیه ایجاد می‌کند.
2. نقش محور ترکی-عبری-غربی
هماهنگی میان ترکیه، رژیم صهیونیستی، و ایالات متحده در این طرح قابل‌توجه است. ترکیه، با حمایت از سیاست پان‌ترکیسم، از طریق تشویق باکو به پیشبرد پروژه زنگزور، به دنبال تقویت جایگاه خود در قفقاز و ایجاد مسیرهای تجاری و نظامی مستقل از ایران است. سفر اخیر سرکرده جبهه‌النصره به باکو و حمایت‌های غیررسمی آنکارا از شروط سخت‌گیرانه آذربایجان، نشانه‌هایی از تلاش برای تغییر موازنه قدرت در منطقه به نفع محور ترکی-عبری-غربی است. این تحرکات به‌ویژه پس از جنگ 12 روزه ایران و رژیم صهیونیستی و تمرکز روسیه بر جنگ اوکراین، به‌عنوان فرصتی برای بهره‌برداری از شرایط شکننده منطقه‌ای تلقی می‌شود.
3. تهدیدات برای ایران
دالان زنگزور، به دلیل نزدیکی به مرزهای شمالی ایران، از اهمیت راهبردی برخوردار است. کنترل این مسیر توسط نیروهای غربی یا تحت نفوذ غرب، می‌تواند دسترسی ایران به بازارهای قفقاز و اروپا را محدود کرده و جایگاه ترانزیتی آن را تضعیف کند. همچنین، تقویت نفوذ ترکیه و رژیم صهیونیستی در قفقاز، خطر محاصره ژئوپلیتیک ایران را افزایش می‌دهد. این امر به‌ویژه در شرایطی که مسیرهای جایگزین مانند اسکله رو-رو بندر امیرآباد یا مسیر ارمنستان-گرجستان به دلیل موانع سیاسی و زیرساختی توسعه نیافته‌اند، چالش‌برانگیزتر است.
4. مواضع ارمنستان و پیامدها
رد پیشنهاد آمریکا توسط ارمنستان، نشانه‌ای از حساسیت این کشور نسبت به حفظ حاکمیت ملی و نگرانی از تبعات امنیتی حضور نیروهای خارجی در مرزهایش است. ارمنستان اصطلاح «دالان زنگزور» را به دلیل بار تجزیه‌طلبانه آن نپذیرفته و بر کنترل کامل این مسیر تأکید دارد. این موضع، فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا با تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی با ایروان، از تبدیل شدن زنگزور به ابزاری برای فشار غرب جلوگیری کند.
در مجموع باید گفت، پیشنهاد آمریکا برای کنترل دالان زنگزور، بیش از آنکه تلاشی برای صلح باشد، بخشی از پروژه کلان مهار ایران و روسیه در قفقاز و اوراسیا است. این تحرکات، با هماهنگی ترکیه و رژیم صهیونیستی، تهدیدی جدی برای منافع ژئوپلیتیک ایران به شمار می‌رود. ایران باید با اتخاذ رویکردی فعالانه در حوزه دیپلماسی، زیرساخت‌های ترانزیتی، و بازدارندگی امنیتی، از تبدیل شدن قفقاز به عرصه نفوذ غرب جلوگیری کرده و جایگاه راهبردی خود را حفظ نماید.
