گزارش اختصاصی خبر ۲۴؛ تحلیل‌های معاونت اشتغال وزارت کار نشان می‌دهد بازار کار ایران وارد مرحله «گذار دیجیتال» شده است؛ جایی که نسل جدید، با سبک کاری مستقل و انعطاف‌پذیر، ساختارهای سنتی اشتغال را به چالش کشیده است.
تحولات بازار کار ایران بیش از هر زمان دیگری با تغییرات نسلی و فناوری گره خورده است. تحلیل‌های اخیر معاونت اشتغال وزارت کار نشان می‌دهد که بیش از یک‌سوم بازار رسمی کشور اکنون در اختیار متولدین دهه ۷۰ به بعد است؛ نسلی که رفتار کاری، الگوهای مشارکت و انتظاراتش تفاوت‌های بنیادین با نسل‌های قبلی دارد.
این تغییر نسل، همراه با رشد اقتصاد دیجیتال و ورود هوش مصنوعی، بازار کار را در وضعیت «گذار» قرار داده است؛ گذاری که اگر درست مدیریت نشود به شکاف مهارتی و ساختاری تبدیل می‌شود و اگر هوشمندانه هدایت شود، ظرفیت جهش اشتغال و افزایش بهره‌وری را فراهم می‌کند.
نسل Z؛ از حاشیه به متن
نسل Z در ایران – متولدین ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۱ – برخلاف تصور قدیمی، نه نسل بیتفاوتی است و نه بیریشه، بلکه نسلی پرسشگر، حساس، آگاه و متفاوت است. این نسل از کودکی با اینترنت، تلفن همراه، رایانه، بازیهای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی رشد کرده است. به همین دلیل، فناوری بخشی جدانشدنی از زندگی‌اش محسوب می‌شود، نه ابزاری جانبی.
ویژگی‌های کاری این نسل که از تحلیل‌های وزارت کار استخراج شده، نشان می‌دهد:
– استانداردهای زمانی نسل‌های گذشته را نمی‌پذیرند؛ ساعات کاری شناور یا عصرانه برایشان طبیعی‌تر است
– ترجیح می‌دهند برای خود کار کنند، نه در قالب مزدبگیری ثابت
– استقلال کاری، آزادی در زمان‌بندی و مالکیت بر خروجی کار برایشان مهم‌تر از امنیت شغلی کلاسیک است
– به کارهایی جذب می‌شوند که با مهارت‌های دیجیتال و سبک زندگی شهری هم‌خوانی داشته باشد
یک مدیر جوانان در گفتگو با خبرگزاری برنا می‌گوید: «جوانان دهه‌های ۸۰ و ۹۰ و ۱۴۰۰ ذائقه‌های متفاوتی دارند و این نسل بشدت از بروکراسی بیزار است و فرار می‌کند». این aversion به ساختارهای اداری سنتی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی اشتغال این نسل محسوب می‌شود.
فرار از بروکراسی؛ مانع اصلی مشارکت
با گذشت بیش از یک دهه از طرح دولت الکترونیک، همچنان بسیاری از جوانان در استان قزوین و سراسر کشور از نبود یک سیستم اداری یکپارچه و کارآمد گلایه دارند. میثم قربانی، دبیر شبکه دیپلماسی عمومی جوانان استان قزوین تأکید می‌کند: «جوانان نسل Z که به فناوری و سرعت عادت کرده‌اند، معتقدند دیجیتالی شدن ادارات هنوز در حد شعار و نمایش باقی مانده است».
قرار بود با اجرای دولت الکترونیک، دیگر نیازی به صف، کاغذبازی و مراجعه حضوری نباشد، اما حالا صف‌ها از جلوی باجه‌ها به پشت سامانه‌ها منتقل شده است. سامانه‌ها قطع می‌شوند، پاسخ‌ها دیر می‌آید و گاهی برای حل مشکل یک فرم اینترنتی باید حضوری به چند اداره مراجعه کنیم!
هوش مصنوعی؛ تهدید یا فرصت؟
در صنایع پیشرو در هوش مصنوعی، کارفرمایان به استخدام افراد باتجربه‌تر روی آورده‌اند. آگهی‌های شغلی برای موقعیت‌های سطح پایین در صنعت فناوری بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵، ۳۶ درصد کاهش یافته است. این تغییر استراتژی استخدام، ورود نیروهای تازه‌کار به بازار کار را با چالش جدی مواجه کرده است.
با این حال، در تحلیل رسمی سیاست‌گذار اشتغال، هوش مصنوعی نه‌تنها تهدید تلقی نمی‌شود، بلکه افزاینده اشتغال جدید دانسته می‌شود. تجربه تحول در حمل‌ونقل شهری که پلتفرم‌ها بخش سنتی را تضعیف کردند اما اشتغال بیشتری ایجاد کردند، به‌عنوان یک نمونه داخلی قابل استناد است.
چرا هوش مصنوعی در ایران می‌تواند فرصت باشد؟
– اقتصاد ایران هنوز کاملاً ماشینی نشده و ظرفیت بالایی برای ادغام نیروی انسانی با فناوری دارد
– مشاغل جدید مبتنی بر داده، محتوا و مدیریت فناوری، تقاضای شغلی تازه ایجاد می‌کنند
– صنایع کوچک و متوسط می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی بهره‌وری خود را افزایش دهند و نیاز به نیروی کار مهارت‌محور بیشتر شود
مشاغل خانگی؛ راهبرد انطباق با ذائقه نسل جدید
یکی از محورهای مورد توجه معاونت اشتغال، اهمیت فزاینده مشاغل خانگی و کارهای پلتفرمی است؛ حوزه‌ای که به‌طور همزمان هم پاسخ به نیازهای زنان شاغل است و هم مناسب‌ترین قالب برای نسل Z محسوب می‌شود.
مزایای مشاغل خانگی برای نسل Z:
– امکان کار مستقل فراهم می‌کند؛ همان چیزی که نسل جدید دنبال آن است
– زمان‌پذیر است؛ نیازی به شروع کار ۸ صبح ندارد
– با مهارت‌های دیجیتالی که نسل Z در آن مسلط‌تر است، هم‌افزایی دارد
– هزینه ورود پایین و قابلیت رشد سریع در بازار آنلاین دارد
این نوع اشتغال می‌تواند یکی از مسیرهای اصلی کاهش بیکاری جوانان باشد، مشروط به اینکه نظام حمایتی، بیمه‌ای و مالیاتی متناسب با آن طراحی شوند.
دگرگونی مهارتی و بازتعریف مشاغل
تحلیل سیاست‌گذاری اشتغال نشان می‌دهد که برنامه‌نویسی، طراحی صنعتی، مدیریت پلتفرمی و مهارت‌های مشابه از سطح مهارت‌های مکمل به سطح پیشران‌های اصلی اشتغال رسیده‌اند.
معنای این تغییر برای بازار کار ایران این است که:
– نظام مهارت‌آموزی باید بازطراحی شود
– دانشگاه به‌تنهایی پاسخ‌گو نیست
– بازار کار از مشاغل اداری ثابت فاصله می‌گیرد و به سمت مشاغل پروژه‌ای حرکت می‌کند
– بازار کار رسمی باید انعطاف‌پذیرتر شود تا استعدادهای دیجیتال وارد آن شوند
– استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌ها به‌جای صنایع بزرگ، موتور جذب نیروی کار متخصص شده‌اند
این روند با ورود هوش مصنوعی سرعت بیشتری خواهد گرفت و طبقه‌بندی مشاغل را به شکل اساسی تغییر خواهد داد.
چالش‌های ساختاری بازار کار در دوره گذار
ترکیب رفتار نسلی، فناوری و ساختار سنتی اشتغال، مجموعه‌ای از چالش‌های جدید ایجاد کرده است:
-شکاف میان مهارت‌های مطلوب و مهارت‌های عرضه‌شده؛ نظام آموزشی هنوز با سرعت بازار کار همگام نشده است
– انعطاف‌ناپذیری بازار کار رسمی؛ قوانین کار، ساعات حضور و ساختار اداری برای نسل Z جذابیت ندارد
– فقدان مدل‌های حمایتی مناسب برای اشتغال خانگی و پلتفرمی؛ بیمه، مالیات و مقررات هنوز با این بخش سازگار نیستند
– کندی نهادهای سنتی در تطبیق با موج فناوری؛ حوزه‌هایی مانند بیمه، آموزش و مالیات باید بر اساس واقعیت‌های دیجیتال بازطراحی شوند
آینده‌ای که باید ساخت
بازار کار ایران در مرحله گذار به عصری جدید قرار دارد؛ عصری که در آن نه ساختارهای سنتی اشتغال پاسخ‌گو هستند و نه رویکردهای قدیمی به مهارت، فناوری و مشارکت.
تحلیل وضعیت موجود نشان می‌دهد:
– الگوی کاری نسل Z با بازار کار رسمی هماهنگ نیست و نیازمند بازطراحی ساختاری است
– اشتغال خانگی و پلتفرمی به دلیل نیازهای زنان و ویژگی‌های نسلی، در حال تبدیل شدن به یکی از محورهای اصلی اشتغال آینده است
– مهارت‌های دیجیتال در حال جایگزینی با مشاغل سنتی و اداری هستند
– هوش مصنوعی اگر درست مدیریت شود، نه‌تنها اشتغال را کاهش نمی‌دهد بلکه فرصت‌های تازه‌ای ایجاد خواهد کرد
سیاست‌گذاری اشتغال در ایران باید بر این واقعیت‌ها تکیه کند و ساختار نهادی، قانونی و آموزشی را با آن‌ها همسو سازد؛ در غیر این صورت، شکاف میان نسل جدید و بازار کار رسمی عمیق‌تر خواهد شد.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟