خدیجه (س)، فرای جهالت زمانه

به گزارش خبر۲۴؛ به نقل از متادخت، شاید در طول زندگی خود بارها درباره مفاهیمی مانند سبقت، موفقیت و پیروزی تامل کرده باشید؛ اما آیا تا به حال جمع این مفاهیم را در بالاترین وزن خود در آیینه وجود انسانی ملاقات کرده‌اید؟ بانویی منحصر به فرد به نام خدیجه که حاصل ازدواج خویلد بن اسد و فاطمه بنت زائده است که از طرف والدین خود به خاندان قریش، از اصیل‌ترین خاندان جزیره العرب، تعلق دارد. ایشان متولد مکه هستند، اما تاریخ تولدشان نامشخص و مختلف عنوان شده است. آن چه درباره این بانوی گران‌قدر در تاریخ ذکر شده است به دوران قبل و بعد از ازدواج با نبی اکرم باز می‌گردد.

دوران تجرد، پیشروی بی‌ادعا

حضرت خدیجه را بانویی بلند قامت، چهارشانه، زیبا و باشکوه توصیف کرده‌اند که مانند پدر مرحوم خود به تجارت و بازرگانی اشتغال داشت. همچنین به لحاظ شخصیتی با القابی مانند: طاهره(عفیف و پاکدامن)، مبارکه، سیده نسوان(سرور زنان)، کبری (والامقام) و غرّا(ارجمند) شهرت داشتند. این القاب حاکی از بانوی با شخصیتی ماورای هنجارهای جاهلی زمان خویش است. مدیر و کارفرمای گروه تجاری بزرگی که مردان زیادی زیر نظر او کار می‌کردند و برای خرید و فروش کالا به بازارهای پررونق سفر می‌کردند.

به اعتراف تاریخ، هوش و شمّ اقتصادی این بانوی فرهیخته و باسواد، ایشان را به ثروتمندترین بازرگان مکه بدل کرده بود. اما ثروت را نه برای اندوختن که برای دستگیری از مستضعفان و حمایت از ایشان هزینه می‌کرد و نسبت به زیردستان خود محبت و توجه بسیاری داشت. بدیهی است که چنین زن باهوش، زیبا، باوقار، موفق و ثروتمند، خواهان بسیاری برای ازدواج داشته باشد. قطعا وارستگی و عقل چنین بانویی معیارهای متفاوتی برای انتخاب همسر نسبت به معیارهای جاهلی که امروز هم در جاهلیت مدرن با آن مواجهیم را اقتضا می‌کرد.

ازدواج با برترین انسان

یکی از کسانی که به پیشنهاد حضرت ابوطالب, عموی پیامبر برای حضرت خدیجه کار می‌کرد رسول خدا بود که دوران 25 سالگی خود را می‌گذراند. این همکاری‌ها موجب شناخته شدن شخصیت فوق‌العاده پیامبر در سفرهای تجاری ایشان شد که از طریق کارکنان و غلامان به اطلاع حضرت خدیجه می‌رسید. تا آن جا که به پیشنهاد حضرت خدیجه و فرستادن واسطه ازدواج ایشان با محمد امین صلوات الله علیه شکل گرفت. بدین ترتیب حضرت خدیجه با ساختن شخصیتی والا، تلاش و درایت توانست به عنوان همسر برترین انسان کامل مزین گردد.

به طور معمول قرار گرفتن دو انسان فرهیخته و برجسته در کنار هم موجب بروز تحولات جدی است و اساسا شاید فلسفه ازدواج، پدید آمدن قدرتی مضاعف برای تاثیر و برونداد مثبت جامعه‌ساز و تمدن‌ساز باشد. آن‌چه در اسناد ذکر شده است آگاهی حضرت خدیجه به نبوت و پیامبری نبی اکرم در آینده بود¹ و ایشان نور نبوت حضرت را درک می‌نمود؛ بنابراین در کمال احترام، محبت، درک و حمایت مناسبات خود را با همسر تنظیم می‌نمود. عبادت‌ها و خلوت‌گزینی‌های پیامبر را عمیقا درک و حمایت می‌کرد و به حواشی کنایه‌ها و جهالت‌ها اهمیتی نمی‌داد. پس از بعثت اولین بانویی که حضرت را بدون درنگ تصدیق کرد و به ایشان ایمان آورد، حضرت خدیجه بود.²

سرمایه من فدای اسلام

قطعا شکل‌گیری هر نهضت و تمدنی نیازمند بعد مهم اقتصاد قوی است. حضرت خدیجه (س) بعد از ازدواج، یعنی قبل از بعثت و پس از آن، تمام اموال خود را در اختیار پیامبر گذاشت تا حضرت هرطور صلاح می‌دانند این ثروت را مدیریت کنند. طبیعی است که پس از اعلام عمومی اسلام و آغاز تنش‌های میان سران قریش با نبی اکرم منجر به توقف افزایش ثروت و ادامه روند طبیعی تجاری حضرت خدیجه گردد؛ چرا که پیامبر اکرم، حضرت خدیجه، حضرت ابوطالب و حضرت علی (ع) درگیر نبرد و دعوت در راه گسترش اسلام شدند. اما این ثروت کلان و حلال چطور در ترویج اسلام هزینه شد؟

حمایت از نیازمندان: پیامبر (ص) اموال حضرت خدیجه را برای پرداخت بدهی بدهکاران، رفع نیاز ایتام و فقرا، آزاد ساختن بردگان و کنیزان، و جبران خسارت تازه مسلمانان هزینه می‌کردند. همین حمایت‌های حضرت موجب نزدیک شدن قلب‌ها و تلطیف شدن و جذب محبت انسان‌ها در هر طبقه‌ای نسبت به دین مبین اسلام و پیامبر می‌گردید.

مقاومت در حصر شدید اقتصادی: بیشترین میزان مصرف ثروت حضرت خدیجه مربوط به سه الی چهار سال تبعید مسلمانان در شعب ابیطالب است. در روایات آمده است که حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه همه اموال خود را برای حفظ اسلام و مسلمانان انفاق نمودند³ و اسلام جز با شمشیر حضرت علی و ثروت حضرت خدیجه بر پا نشد.⁴ گرما، گرسنگی و تشنگی، شرایط نامساعد و در خطر بودن جان پیامبر، شکنجه‌هایی بودند که پس از گذشت زمان اندکی از شکسته شدن حصر، موجب فوت و یا بهتر بگوییم شهادت حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه، این دو بازوی مقتدر و حامی نبی اکرم گردید.

در پایان می‌توان گفت اگرچه در میان آیات قرآن⁵ با تذکرات جدی خداوند در خصوص برخی از همسران پیامبر مواجه هستیم که حاکی از توطئه، غنیمت‌خواهی و یا دیگر رفتارهای آزاردهنده و ناشایست است، اما اولین همسر پیامبر که حتی یاد او پس از فوتش موجب جاری شدن اشک‌های نبی اکرم می‌‍شد، تمام جوانی، زیبایی، شهرت و مقام، سرمایه‌ها و ثروت خود را خالصانه و متواضعانه قبل از بعثت تقدیم وجود نبی اکرم و خداوند متعال می‌کند و در این راه جان خود را از دست می‌دهد و هنوز خود را بدهکار می‌داند تا جایی که یک خواسته دارد و آن را با وساطت دختر خود، حضرت زهرا مطرح می‌کند: «راه آخرت سخت و دستم خالی است به پدر بگو مرا با عبایی که مبعوث شد و در آن عبادت می‌کرد کفن کند!»⁶ بنابراین نور وجود حضرت خدیجه در سال دهم بعثت از جهان پر گشود و شرایط برای پیامبر بسیار سخت شد تا جایی که دستور هجرت به مدینه از جانب خداوند متعال صادر گردید.⁷

^{بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 18، ص 196.}
^{بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 43، ص 131.}
^{بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 19، ص 16.}
^{تنقیح المقال، علامه مامقانی، ج 3، فصل النساء، ص 77.}
^{سوره تحریم، آیات 1-5.}
^{برداشتی از سخنرانی آیت الله محمدمهدی میرباقری.}
^{برداشتی آزاد از کتاب حضرت خدیجه، اسطوره ایثار و مقاومت نوشته محمد محمدی اشتهاردی.}